Βάρκιζα

Νέα Πολιτική

του Μελέτη Μελετόπουλου*

Η Συμφωνία της Βάρκιζας υπογράφηκε σαν σήμερα πριν από εβδομήντα ένα χρόνια, στις 12 Φεβρουαρίου 1945, μεταξύ της κυβέρνησης του στρατηγού Νικολάου Πλαστήρα και της αντιπροσωπίας του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ). Είχε προηγηθεί η αλληλοσφαγή του Δεκεμβρίου 1944, η παρέμβαση των Βρεταννών, η συντριβή του ΕΑΜ και του ΚΚΕ που το κατηύθυνε, και η σύναψη ανακωχής στις 11 Ιανουαρίου 1945. Βάσει της ανακωχής, οι δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ υποχρεώθηκαν να εκκενώσουν την Αττική και την Θεσσαλονίκη.

Την αντιπροσωπεία του ΕΑΜ αποτελούσαν ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Γεώργιος Σιάντος (ο Ζαχαριάδης ήταν ακόμα σε γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης), ο Ηλίας Τσιριμώκος (αρχηγός της μικρής οργάνωσης Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας, που συμμετείχε στο ΕΑΜ), ο Δημήτρης Παρτσαλίδης (Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ) και ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης ως στρατιωτικός σύμβουλος. Η κυβερνητική αντιπροσωπεία απαρτιζόταν από τον Ιωάννη Σοφιανόπουλου, υπουργό Εξωτερικών, τον Περικλή Ράλλη, υπουργό Εσωτερικών, τον Ιωάννη Μακρόπουλο, υπουργό Γεωργίας, και τον στρατηγό Παυσανία Κατσώτα ως στρατιωτικό σύμβουλο.

 Οι δύο αντιπροσωπείες συνεδρίασαν σε μία έπαυλη στην Βάρκιζα, και συμφώνησαν στα εξής εννέα σημεία: 1. την συγκρότηση δημοκρατικής πολιτείας με πλήρεις πολιτικές ελευθερίες, 2. την άρση του στρατιωτικού νόμου, 3. την αμνηστία των πολιτικών αδικημάτων (εξαιρουμένων των κοινών αδικημάτων), που πραγματοποιήθηκαν μετά τις 3 Δεκεμβρίου 1944, 4. την απελευθέρωση των συλληφθέντων από τον ΕΛΑΣ, 5. την συγκρότηση εξ υπαρχής Εθνικού Στρατού, 6. την αποστράτευση του ΕΛΑΣ και τον πλήρη αφοπλισμό του, 7. την εκκαθάριση των δημοσίων υπηρεσιών από δοσιλόγους κλπ., 8. την αντίστοιχη εκκαθάριση των σωμάτων ασφαλείας και 9. την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την μορφή του πολιτεύματος και βουλευτικών εκλογών με συμμετοχή διεθνών παρατηρητών.   

Πράγματι, στις 28 Φεβρουαρίου ολοκληρώθηκε ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ (παραδόθηκαν στις αρχές πυροβόλα, οπλοπολυβόλα, 48.953 τυφέκια και πιστόλια κλπ.). Στους κόλπους της Αριστεράς υπήρχε κλίμα διάχυτης δυσαρέσκειας, και υπήρξαν περιπτώσεις ένοπλων ομάδων που αρνήθηκαν να αποδεχθούν την συμφωνία και διέφυγαν στα βουνά, με κορυφαία περίπτωση αυτή του Άρη Βελουχιώτη, τον οποίον το ΚΚΕ αποκήρυξε και κατήγγειλε με τους χειρότερους χαρακτηρισμούς. Η Συμφωνία της Βάρκιζας θα μπορούσε να οδηγήσει σε ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής. Αλλά η απόλυτη κυριαρχία του ΕΑΜ την περίοδο 1943-1944, μέχρι την ήττα του στα Δεκεμβριανά, είχε προκαλέσει σφοδρές αντιδράσεις στους αντιπάλους του, και οι ωμότητες που είχαν διαπράξει ακραία στοιχεία του ιδίως στην ύπαιθρο, καθώς και η εμφύλια σύγκρουση των Δεκεμβριανών, είχαν χωρίσει με χάσμα αίματος την ελληνική κοινωνία. Η Βάρκιζα, με τον αφοπλισμό του ΕΑΜ που προέβλεπε, το έθεσε σε θέση αδυναμίας. Οπότε ήταν επόμενο ότι, αμέσως μετά την υπογραφή της συμφωνίας, άρχισε η φάση της σκληρής αντεκδίκησης. Υπήρχαν δε και νομικά κενά στην συμφωνία, όπως ότι δεν εξαιρέθηκαν τα αδικήματα των Δεκεμβριανών, που έδωσαν λαβή για κύμα διώξεων.

Αλλά συνέβαινε και κάτι άλλο. Στην φάση των Δεκεμβριανών, οι μεγάλες μάζες διαχώρισαν την θέση τους από το ΕΑΜ. Όσοι είχαν προσχωρήσει στο ΕΑΜ (του οποίου το ΚΚΕ ήταν ιδρυτικός πυρήνας αλλά όχι αποκλειστικό συστατικό) κατά την διάρκεια της Κατοχής, το έκαναν από πατριωτισμό. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν κομμουνιστές ή ότι αυτομάτως ενέκριναν και την βίαιη κατάληψη της εξουσίας και την εγκαθίδρυση λαϊκής δημοκρατίας σοβιετικού τύπου, που επεδίωκε το ΚΚΕ μέσω του ΕΑΜ. Οι περισσότεροι ήθελαν εθνική συμφιλίωση, ειρηνική ανασυγκρότηση, δημοκρατικές διαδικασίες και αποκατάσταση του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος. Έτσι, το κύμα αντεκδικήσεων που ακολούθησε την Βάρκιζα βρήκε το ΕΑΜ νεκρό και το ΚΚΕ απομονωμένο. Το μοιραίο λάθος του ΚΚΕ, η αποχή από τις γενικές εκλογές του 1946, συμπλήρωσε το σκηνικό της ρήξης, και η χώρα οδηγήθηκε στον Εμφύλιο Πόλεμο. Αυτά πρέπει να τα θυμόμαστε, για να μην επαναλάβουμε ποτέ στο μέλλον συμπεριφορές που δημιουργούν ανεπανόρθωτα ρήγματα μεταξύ Ελλήνων.

*Διευθυντής της Νέας Πολιτικής (Δημοσιεύθηκε στο Kontra News)