Η Αμερικάνικη Αυτοκρατορία και η Ανάπτυξη του Διεθνούς Νομισματικού Συστήματος (2/2)

Ελευθερη Λαικη Αντιστασιακη Συσπειρωση

Του Sam Williams

Μετάφραση : Νίκος Χ για το avantgarde

Η μετάβαση από την ανταλλαγή χρυσού-δολαρίου στον κανόνα της ανταλλαγής χαρτονομισμάτων

Καθώς το αμερικανικό εμπορικό πλεόνασμα έπαψε να λειτουργεί ως μηχανισμός μείωσης της ποσότητας του χρήματος στα τέλη της δεκαετίας του ‘70, η ποσότητα των δολαρίων αυξήθηκε δραματικά συγκριτικά με την ανάπτυξη της ποσότητας του χρυσού, η οποία εκδήλωνε τάσεις μείωσης. Ως αποτέλεσμα, το σύστημα Bretton Woods κλυδωνίστηκε, πράγμα το οποίο οδήγησε σε μία τεράστια απαξίωση του δολαρίου.

Η αξία του χρυσού σε δολάρια, η οποία αποτελεί μέτρο εκτίμησης της αξίας του δολαρίου σε χρυσό, αυξήθηκε ραγδαία. Οι αναλογίες με τις οποίες ανταλλάσσονταν τα δολάρια με τα συναλλάγματα των υπόλοιπων ιμπεριαλιστικών χωρών επίσης έπεσαν – ιδιαίτερα το μάρκο της Δυτικής Γερμανίας και το γιαπωνέζικο γιεν-, όχι όμως στον βαθμό στον οποίο απαξιώθηκε το δολάριο έναντι του χρυσού. Παρά την τεράστια απαξίωση του δολαρίου κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ‘70, αυτό παρέμεινε στο κέντρο του παγκόσμιου συναλλαγματικού συστήματος. Αυτή όμως ήταν μια μη βιώσιμη κατάσταση, όπως φαίνεται και από την τωρινή κρίση.

Στο τελευταίο κύμα απαξίωσης του δολαρίου, η τιμή του χρυσού σε δολάρια αυξήθηκε από περίπου $300 τον Αύγουστο του 1979 σε $875 τον Ιανουάριο του 1980. Αν αυτή η τάση συνεχιζόταν, θα ήταν αδύνατο για το δολάριο να εξακολουθούσε να λειτουργεί ως παγκόσμιο συνάλλαγμα. Έτσι το οικονομικό θεμέλιο της παγκόσμιας αμερικανικής ιμπεριαλιστικής δικτατορίας θα χανόταν. Προκειμένου να σωθεί η αμερικανική ιμπεριαλιστική δικτατορία, θα έπρεπε να σταματήσει η περαιτέρω απαξίωση του αμερικανικού δολαρίου.

Η απαξίωση του δολαρίου σταμάτησε ως αποτέλεσμα της βίαιης ανόδου των αμερικανικών επιτοκίων, που έλαβε την ονομασία «Volcker shock», κατά το όνομα του τότε διοικητή της Ομοσπονδιακής Τράπεζας Paul Volcker. Τα συνδυασμένα αποτελέσματα της μείωσης της αγοραστικής αξίας του δολαρίου και μιας ξαφνικής αύξησης της ζήτησης χρεόγραφων (ομόλογα, μετοχές) που αντιπροσώπευαν οικονομική αξία σε δολάρια δημιούργησαν ένα ξαφνικό έλλειμμα στην ποσότητα των δολαρίων που είχε η Ομοσπονδιακή Τράπεζα. Τα υψηλά επιτόκια είναι ο βασικός λόγος αυτής της αναθέρμανσης της διάθεσης των καπιταλιστών να επενδύσουν σε τέτοια επενδυτικά πακέτα. Τα δύο αυτά γεγονότα οδήγησαν σε στην πτώση της συναλλαγματικά αποτελεσματικής ζήτησης, η οποία και συνόδεψε την ύφεση που προκάλεσε το «σοκ του Volcker».

(σημ. μτφρ: Η αποτελεσματική ζήτηση είναι μία έννοια που περιγράφει την συνθήκη κατά την οποία οι αγορές έχουν την ποσότητα των εμπορευμάτων που χρειάζονται ώστε να διατηρηθεί ισορροπία στις τιμές τους. Αν για παράδειγμα υπάρχει έλλειμμα στην ποσότητα μίας πρώτης ύλης, και η τιμή της ως αποτέλεσμα αυξηθεί λόγω της ζήτησης, αυτό θα επηρεάσει και όλα τα εμπορεύματα τα οποία παράγονται από αυτό. Το ίδιο συμβαίνει και με την σχέση ανάμεσα στα συναλλάγματα και τα εμπορεύματα. Όταν παρουσιάζεται έλλειμμα στην αναγκαία ποσότητα συναλλάγματος που απαιτείται για την κίνηση της οικονομίας, έχουμε πτώση της συναλλαγματικά αποτελεσματικής ζήτησης).

Ξαφνικά οι καπιταλιστές του κόσμου ήταν πρόθυμοι να δανείσουν μεγάλες ποσότητες δολαρίων πίσω στις Ηνωμένες Πολιτείες, αρχικά σε μεγάλα επιτόκια και εν συνεχεία σε μικρότερα. O προηγούμενος μηχανισμός απομείωσης της ποσότητας του νομίσματος που βασιζόταν στο αμερικανικό εμπορικό ισοζύγιο αντικαταστάθηκε από έναν μηχανισμό στη βάση του δανεισμού. Στην πραγματικότητα, οι Η.Π.Α. έγιναν κάτι σαν μία παγκόσμια αποθεματική τράπεζα. Κάτω υπό αυτές τις συνθήκες, όχι μόνον δεν εμφανίστηκε το εμπορικό πλεόνασμα των Η.Π.Α.- το οποίο συνήθως συμβαίνει όταν μία χώρα περνάει μέσα από μία νομισματική κρίση, όπως αυτή που πέρασαν οι Η.Π.Α. κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 80’ – αλλά το εμπορικό έλλειμμα γιγαντώθηκε.

Παρότι έπειτα από τον Αύγουστο του 1971 το δολάριο δεν ανταλλασσόταν με χρυσό, με μοναδική εξαίρεση την ανοιχτή αγορά χρυσού σε μεταβλητά επιτόκια (10) – το σοκ του Volcker μπόρεσε και περιόρισε την υποτίμηση του δολαρίου.

Πράγματι, εάν δούμε το γράφημα της τιμής του χρυσού σε δολάρια ανάμεσα στο 1983 και το 2000, βλέπουμε ότι παρά τις πολλές διακυμάνσεις η συνολική τάση είναι καθοδική και αντίστοιχα η κλίση της τιμής του δολαρίου σε χρυσό είναι ανοδική. Στον βαθμό στον οποίο η αξία του δολαρίου αυξήθηκε συγκριτικά με τον χρυσό, το δολάριο ήταν «καλύτερο» συγκριτικά με τον χρυσό.  Πρακτικά η αξία των αμερικανικών χαρτονομισμάτων αυξανόταν καθώς αυτά είχαν θετικά επιτόκια (11).

Το νέο παγκόσμιο συναλλαγματικό σύστημα – μερικές φορές ατύπως ονομάζεται το Bretton Woods II- προϋποθέτει ότι οι Η.Π.Α. καταναλώνουν πολλά περισσότερα εμπορεύματα από όσα παράγει η βιομηχανία που έχει τις βάσεις της στις ΗΠΑ, δηλαδή το ακριβώς αντίθετο από το Bretton Woods I.

Ακόμη και υπό τους κανόνες του Bretton Woods I, ο «παραγωγικός τομέας» της αμερικανικής οικονομίας χαρακτηριζόταν από τάσεις υποχώρησης έναντι των οικονομιών των υπόλοιπων καπιταλιστικών χωρών. Παρόλα αυτά, σε απόλυτους αριθμούς η αμερικανική βιομηχανία και ο αριθμός των εργαζομένων που δούλευαν στην αμερικανική βιομηχανία εξακολουθούσε να αυξάνεται σε μέγεθος κατά τη διάρκεια του βιομηχανικού κύκλου.

Όμως από το 1979, που αποτελεί και η ημερομηνία έναρξης του σοκ του Volcker, ο αριθμός των εργατών που δούλευαν στην βιομηχανία στις Η.Π.Α. άρχισε να μειώνεται σε απόλυτους αριθμούς κατά την διάρκεια του βιομηχανικού κύκλου. Αυτό σήμαινε πως η απώλεια θέσεων εργασίας κατά την διάρκεια των υφέσεων ήταν μεγαλύτερη από την δημιουργία των θέσεων εργασίας κατά την διάρκεια των περιόδων οικονομικής άνθησης. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι μετά το 1979 ο αριθμός των θέσεων εργασίας στις Η.Π.Α. μειωνόταν ακόμα και κατά την διάρκεια των ανοδικών φάσεων του βιομηχανικού κύκλου. Ιδιαίτερα αυτό επιβεβαιώνεται από τον τελευταίο βιομηχανικό κύκλο του 2000-2007 που ονομάστηκε και ως “Great Moderation”.

Παρότι υπό κανονικούς όρους η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας δεν οδηγεί σε μείωση της βιομηχανικής παραγωγής λόγω της μείωσης των θέσεις εργασίας, αρκετοί κλάδοι της αμερικανικής βιομηχανικής παραγωγής έχουν εγκαταλειφθεί.

Όσο η αμερικανική παραγωγή, που είναι η καρδιά του καπιταλισμού, μειώνεται σε απόλυτους και σχετικούς αριθμούς τόσο η ποσότητα του δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία θα αυξάνεται και ως αποτέλεσμα οι Η.Π.Α. θα χρειάζεται να δανείζονται δολάρια για να αποτρέψουν την καταστροφή του δολαρίου.

Στα πρώτα χρόνια έπειτα από το σοκ του Volcker, οι Η.Π.Α. ήταν σε θέση ακόμη να εμπλακούν σε αυτό τον κύκλο δανεισμού, καθώς εξακολουθούσαν να είναι ο μεγαλύτερος δανειστής παγκοσμίως. Παρόλα αυτά έπειτα από το σοκ του Volcker, που άρχισε να δανείζεται, το ισοζύγιο δανεισμού της απορρυθμίστηκε. Στα τέλη της δεκαετίας του 80’, το ισοζύγιο άλλαξε και από δανείστρια χώρα έγινε χώρα οφειλέτης. Φάνηκε πως μέσα σε μια νύχτα, οι Η.Π.Α. μετατράπηκαν από τον μεγαλύτερο δανειστή του κόσμου στον μεγαλύτερο οφειλέτη.

Η δυνατότητα των Η.Π.Α. να δανείζονται

Το αμερικάνικο δολάριο εξακολουθεί να λειτουργεί ως το βασικό μέσο πληρωμών στον κόσμο όπως ίσχυε και με το σύστημα Bretton Woods. Η τιμή όλων των βασικών αγαθών στον κόσμο και κυρίως του πετρελαίου ορίζεται με βάση το δολάριο. Ως εκ τούτου οι μεγάλες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο παγκόσμιο εμπόριο, οι τράπεζες, οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τους τράπεζες είναι αναγκασμένες να διατηρούν μεγάλα αποθεματικά σε δολάρια.

Πρακτικά αυτά τα αποθεματικά δεν διατηρούνται σε χαρτονομίσματα δολαρίου αλλά σε βραχυπρόθεσμα ομόλογα μικρών επιτοκίων έκδοσης του θησαυροφυλακίου των Η.Π.Α, τα οποία έχουν την δυνατότητα γρήγορης ρευστοποίησης σε χαρτονομίσματα.

Για αυτόν τον λόγο κάτω υπό το σύστημα του δολαρίου οι επιχειρήσεις που λειτουργούν σε παγκόσμιο επίπεδο, οι εθνικές κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες υποχρεούνται να δανείζονται μεγάλα αποθέματα δολαρίων στις Η.Π.Α., προσφέροντας έτσι στο αμερικανικό νομισματικό σύστημα ton μηχανισμό μείωσης της ποσότητας του χρήματος (reflux system). Εφόσον οι τιμές των αγαθών μετριούνται παγκοσμίως σε αμερικανικά δολάρια, άρα και τα χρέη. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου, οι Η.Π.Α. μπορούν να αποπληρώνουν τα χρέη τους με το νόμισμα που εκδίδουν οι ίδιες.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως οι Η.Π.Α. έχουν την δυνατότητα να εκδίδουν όσο χρήμα θέλουν για να αγοράζουν ό,τι χρειάζονται. Αν ο ρυθμός αύξησης της ποσότητας των δολαρίων παγκοσμίως είναι μεγαλύτερος από τον ρυθμό αύξησης της παγκόσμιας ποσότητας χρυσού ως αποτέλεσμα του αμερικανικού εμπορικού ελλείμματος, τότε η αξία του δολαρίου θα υποβαθμιστεί έναντι του χρυσού, δημιουργώντας πληθωρισμό. Αν οι πληθωριστικές τάσεις υπερβούν ένα συγκεκριμένο όριο, τα βασικά αγαθά δεν θα μπορούν να ανταλλαγούν σε δολάρια. Επομένως και το χρέος παγκοσμίως δεν θα μπορεί να οριστεί σε δολάρια.

Εάν ποτέ ερχόταν αυτό το σημείο οι μεγάλες εταιρίες, οι τράπεζες, οι εθνικές κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες δεν θα είχαν κανένα κίνητρο να διατηρούν αποθέματα δολαρίων και να τα δανείζουν πίσω στις ΗΠΑ.

Η κατάρρευση της δανειοληπτικής δυνατότητας των ΗΠΑ θα σήμαινε το τέλος του αμερικανικού εμπορικού ελλείμματος και θα οδηγούσε επίσης σε ραγδαία πτώση του βιοτικού επιπέδου στην Αμερική, το οποίο φυσικά θα επωμιζόταν το 99% του πληθυσμού και όχι το 1% των πλουσιότερων.

Όπως μπόρεσε το σύστημα Bretton Woods να λειτουργήσει ικανοποιητικά, προτού περιπέσει στην μεγάλη κρίση στα τέλη του 1960’, το Bretton Woods II επίσης κατάφερε να λειτουργήσει από τα τέλη του «Volcker shock» το 1982 μέχρι και το 2000. Έκτοτε το σύστημα του δολαρίου έχει εισέλθει σε μία κρίση, η οποία παρά τις διακυμάνσεις της χειροτερεύει όλο και περισσότερο.

Πώς κατάφερε το σύστημα του δολαρίου να λειτουργήσει εξ αρχής;

Αρχικώς υπήρχαν παράγοντες που είχαν να κάνουν με την κυκλικότητα της βιομηχανικής παραγωγής που το βοήθησαν.

Η μεγάλη απαξίωση του αμερικανικού δολαρίου κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 70’, είχε ως αποτέλεσμα οι τιμές των εμπορευμάτων σε χρυσό να πέσουν σημαντικά. (σημ. μτφρ: Δηλαδή η τιμή του χρυσού ισχυροποιήθηκε έναντι των εμπορευμάτων και του δολαρίου). Τα ποσοστά του κέρδους των βιομηχανιών εξόρυξης και μεταποίησης χρυσού έδειξαν θεαματικές αυξήσεις τόσο σε απόλυτους όσο και σε σχετικούς όρους. Πράγματι, αν υπολογίζαμε τα κέρδη με βάση την τιμή του χρυσού, η εξόρυξη χρυσού ήταν μία από τις λίγες βιομηχανίες κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 70’ που ήταν κερδοφόρες.

Επιπλέον, παρά την ραγδαία αύξηση της ποσότητας των χαρτονομισμάτων δολαρίου που κυκλοφορούσε στην παγκόσμια αγορά, η αναλογία ανάμεσα στην ποσότητα του χρυσού που αντιπροσώπευαν τα απαξιούμενα δολάρια παγκοσμίως και την ποσότητα που χρυσού που πραγματικά υπήρχε στα αποθεματικά των κεντρικών τραπεζών στην πραγματικότητα έπεσε (σημ. μτφρ: δηλαδή η ποσότητα του χρυσού ήταν μεγαλύτερη από την ποσότητα της αξίας που αντιπροσώπευαν τα δολάρια). Όσο η τιμή του χρυσού σε δολάρια αυξάνεται, τόσο κάθε επιμέρους δολάριο αντιπροσωπεύει λιγότερο χρυσό στην κυκλοφορία.

Αν υποθέσουμε πως η ποσότητα του χρυσού και η ποσότητα των δολαρίων που κυκλοφορούν δεν αλλάζουν (12), καθώς το κάθε δολλάριο αντιπροσωπεύει λιγότερο χρυσό, περισσότερος πραγματικός χρυσός στηρίζει την αξία του κάθε δολαρίου σε χρυσό.

Από την αρχή του Bretton Woods το 1944-45 μέχρι και το τέλος του το 1968-71 (13), η ποσότητα του χρυσού που αντιπροσώπευαν τα δολάρια στην κυκλοφορία αυξανόταν γρηγορότερα από την ποσότητα του χρυσού που πραγματικά υπήρχε και υποστήριζε αυτά τα δολάρια. Το παγκόσμιο συναλλαγματικό σύστημα, επομένως, προοδευτικά έγινε λιγότερο ρευστό. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 70’, τα πράγματα αντιστράφηκαν. Η αξία των δολαρίων σε χρυσό είχε μεγαλύτερη πτώση σε σχέση με την συνολική ποσότητα του χρυσού. Το γεγονός αυτό συνδυασμένο με την πτώση της παγκόσμιας παραγωγής χρυσού μετά την ύφεση του 1974-75, καθώς και της ανόδου της μετά τις υφέσεις του 1979-82 αποκατάστησε την ρευστότητα του παγκόσμιου συναλλαγματικού συστήματος (14).

Πέραν αυτών των αποκλειστικά κυκλικών παραγόντων, το σύστημα του δολαρίου μπόρεσε και ανασυντάχθηκε ανάμεσα στο 1983 και το 2000 και λόγω κάποιων άλλων ιδιαίτερων συνθηκών.

Πρώτον οι ΗΠΑ άσκησαν πίεση στις κεντρικές τράπεζες των άλλων χωρών για να πουλήσουν ένα τμήμα του χρυσού τους και να μην προβούν σε αγορά επιπλέον αποθεμάτων. Για παράδειγμα, ανάμεσα στο 1999 και το 2002, η Τράπεζα της Αγγλίας, ξεπούλησε το 60% των αποθεματικών της σε χρυσό, με αποτέλεσμα να πέσει η αξία του χρυσού σε δολάριο.

Οι ΗΠΑ επίσης ανάγκασαν το ΔΝΤ να πουλάει περιοδικά ποσότητες χρυσού στην παγκόσμια αγορά προκειμένου να λειτουργήσουν περαιτέρω πτωτικές τάσεις στην αξία του χρυσού σε δολάρια.

Άλλος ένας σημαντικός παράγοντας που έριξε την αξία του χρυσού σε δολάρια ήταν η παλιννόστηση του καπιταλισμού στην Σοβιετική Ένωση ανάμεσα στο 1985 και το 1991.

Η επιστροφή της καπιταλιστικής κυριαρχίας στην ΕΣΣΔ βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην ανάγκη- ιδιαίτερα των πιο προνομιούχων τμημάτων της Σοβιετικής κοινωνίας- για υψηλής ποιότητας καταναλωτικά αγαθά τα οποία δεν παραγόντουσαν από την Σοβιετική Βιομηχανία αλλά από την παγκόσμια καπιταλιστική βιομηχανία. (σημ. μτρφ: Εδώ ο συγγραφέας περιγράφει τις ιδεολογικές δυναμικές πριν από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και δεν αποπειράται να εξηγήσει τις ιστορικές ρίζες του εκφυλισμού της).

Η Σοβιετική Βιομηχανία είχε δομηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να εκπληρώνει δύο βασικές ανάγκες.  Αυτές ήταν η παροχή αγαθών για την εκπλήρωση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και των καταναλωτικών αναγκών- και όχι την παραγωγή ειδών πολυτελείας- των σοβιετικών εργατών–- καθώς και η προάσπιση της Σοβιετικής Ένωσης έναντι της απειλής του ενοποιημένου ιμπεριαλισμού που είχε λάβει την μορφή της αμερικανικής αυτοκρατορίας. Μόλις αυτή η μερίδα ήρθε στην εξουσία, οι νέοι καπιταλιστές ηγέτες της Ρωσίας γρήγορα ξεπούλησαν όλα τα αποθέματα χρυσού της Σοβιετικής Ένωσης με αντάλλαγμα δολάρια προκειμένου να εισάγουν μεγάλες ποσότητες πολυτελών καταναλωτικών αγαθών

Ωστόσο το πόσος χρυσός μπορεί να πωληθεί από τις κεντρικές τράπεζες, το ΔΝΤ και την πρώην ΕΣΣΔ εκ των πραγμάτων περιορίζεται από την εναπομένουσα ποσότητα του χρυσού, ιδιαίτερα όταν αυτή συγκρίνεται με τις τεράστιες ποσότητες των αγαθών που είναι σε θέση να παράγει η παγκόσμια καπιταλιστική βιομηχανία.

Η σταδιακή εξάντληση των αποθεμάτων χρυσού στα ορυχεία, που εμφανίστηκε το 2001 –και ιδιαίτερα των ορυχείων στην Νότια Αφρική- καθώς και οι αρνητικές επιπτώσεις της ανόδου των τιμών των εμπορευμάτων (υπολογισμένων σε χρυσό) την περίοδο ανάμεσα στο 1980 και το 2000 είχαν ως αποτέλεσμα να μειωθεί η παραγωγή χρυσού, κάτι που συνεχίστηκε τουλάχιστον και μέχρι και το 2008.

Ο συνδυασμός της πτώσης της παγκόσμιας παραγωγής χρυσού και του όλο και αυξανόμενου εμπορικού ελλείμματος, το οποίο συνέχιζε να τροφοδοτεί την παγκόσμια οικονομία με μεγάλες ποσότητες δολαρίων απαξίωσαν περαιτέρω το δολάριο, αποσταθεροποιώντας το σύστημα για άλλη μια φορά έπειτα από 18 χρόνια σχετικής σταθερότητας.

Από φόβο για μία πιο επικίνδυνη απόσυρση κεφαλαίων από το δολάριο (σημ. μτρφ: λόγω της απαξίωσης του) συγκριτικά με την κρίση του 1979-80, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ άρχισε να μειώνει τον ρυθμό την ποσότητα των δολαρίων που τύπωνε. Από την άλλη, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα υπό τους Greenspan και Bernake κατήργησε σημαντικούς μηχανισμούς ελέγχου του χρηματοπιστωτικού και του οικονομικού συστήματος και βασίστηκαν στην τεχνική της «χρηματοπιστωτικής μηχανικής». Η «χρηματοπιστωτική μηχανική» είναι μία μέθοδος μέσω της οποίας οι τράπεζες αυξάνουν την δανειοδοτική τους δυνατότητα στη βάση μίας μικρής ποσότητας σκληρού νομίσματος. Η εφαρμογή αυτών των μεθόδων οδηγεί αναπόφευκτα σε προβλήματα.

Πράγματι η κρίση εν τέλει έφτασε ολομέτωπα με την κατάρρευση της επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο του 2008. Παρόλα αυτά, η τεράστια αύξηση της ζήτησης δολαρίων ως μέσο πληρωμών μπόρεσε και απομάκρυνε τον κίνδυνο της μαζικής φυγής κεφαλαίων, το οποίο θα μπορούσε να είχε οδηγήσει το σύστημα του δολαρίου σε κατάρρευση, και να σηματοδοτήσει την καταστροφή της αμερικανικής αυτοκρατορίας στον τομέα της οικονομίας. Τα γεγονότα του 2008 δείχνουν πως το σύστημα του δολαρίου, παρότι υπέστη βαρεία πλήγματα από την κρίση, βρίσκεται ακόμη μακριά από τον θάνατο.

Τι έπεται για το παγκόσμιο συναλλαγματικό σύστημα;

Η μεγάλη ύφεση του 2008 μπορεί να μην μηδένισε, ωστόσο περιόρισε σημαντικά το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ. Στην περίπτωση που η παγκόσμια παραγωγή χρυσού αναπτυχθεί πολύ μέσα στα επόμενα χρόνια, το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ ενδεχομένως να αυξηθεί περαιτέρω. Αν όμως η παραγωγή χρυσού δεν αυξηθεί σημαντικά ή ακόμη περιοριστεί, αυτό θα σημαίνει πως οι ΗΠΑ έχουν φτάσει στο ανώτατο όριο εμπορικού ελλείμματος που μπορούσαν να φτάσουν.

Στο εσωτερικό των ΗΠΑ, η κρίση –και όχι ο θάνατος- του συστήματος του δολαρίου είχε ως αποτέλεσμα πως οι κατοικίες δεν μπορούσαν πιά να χρησιμοποιηθούν ως ΑΤΜ (15), όπως γινόταν προηγουμένως. Ως αποτέλεσμα, η αμερικανική πολιτική έχει ήδη αλλάξει σημαντικά κάτι που φαίνεται επίσης από την έκρηξη του κινήματος Occupy. Αν η κρίση του συστήματος του δολαρίου δημιούργησε το κίνημα Occupy, ας φανταστούμε τι θα γινόταν αν πέθαινε το σύστημα του δολαρίου.

Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι πως η αμερικανική κυβέρνηση- τόσο οι Δημοκρατικοί όσο και οι Ρεπουμπλικάνοι- θα κάνει ό,τι περνάει από το χέρι της για να διατηρηθεί το σύστημα του δολαρίου. Το για πόσο καιρό αυτό θα διατηρηθεί είναι κάτι το οποίο μέλει να δούμε.

Η παρούσα φάση της κρίσης στο σύστημα του δολαρίου

Από την επίσημη λήξη της «Μεγάλης Ύφεσης» και έπειτα, δηλαδή από τον Ιούλιο του 2009, κάθε φορά που δημιουργούνται ελπίδες ανόρθωσης της οικονομίας, η ζήτηση δολαρίων ως μέσο πληρωμών και η αποθησαύριση τους μειώνεται. Ο Τύπος αναφέρεται σε αυτό το φαινόμενο ως αύξηση της διάθεσης των κεφαλαιούχων για ριψοκίνδυνες επενδύσεις.

Το αποτέλεσμα είναι ότι το δολάριο εξακολουθεί να απαξιώνεται έναντι των άλλων συναλλαγμάτων και του χρυσού. Παρατηρώντας την τιμή του χρυσού σε δολάρια, η οποία είναι και μέτρο της απαξίωσης του αμερικανικού δολαρίου, φαίνεται ότι τον τελευταίο καιρό το όριο των $1,900 ανά ουγκιά υπερβαίνεται διαρκώς. Όσο  η τιμή του χρυσού σε δολάρια θα αυξάνεται τόσο θα μεγαλώνει και η τιμή του πετρελαίου σε δολάρια. Όποτε όμως οι οικονομικοί δείκτες δείχνουν πως η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε στασιμότητα, ή η Ευρώπη εκπέμπει ανησυχητικά νέα, και αυξάνονται οι φόβοι για μία νέα παγκόσμια ύφεση, το δολάριο ανακάμπτει και οι τιμές του χρυσού, του πετρελαίου και των τροφίμων σε δολάριο πέφτουν.

Χρησιμοποιώντας την ορολογία του Οικονομικού Τύπου, αυτό ονομάζεται και ως μείωση της διάθεσης των κεφαλαιούχων για ριψοκίνδυνες επενδύσεις.

Τις τελευταίες εβδομάδες (σημ. μτφρ: το κείμενο γράφτηκε στα τέλη του 2011) οι αγορές χαρακτηριζόντουσαν από μικρές τραπεζικές κρίσεις και φυγές κεφαλαίων από το δολάριο. Το παγκόσμιο συναλλαγματικό σύστημα δεν θα μπορέσει να διατηρήσει την ισορροπία του με αυτόν τον τρόπο για πολύ καιρό.

Κάτι που θα μπορούσε να δώσει στο σύστημα του δολαρίου θεωρητικά μία ενίσχυση θα ήταν μία νέα μεγάλη αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής χρυσού. Στην περίπτωση όμως που αυτό συνέβαινε οι δυνάμεις που οδήγησαν στην σημερινή παγκόσμια νομισματική κρίση θα οξυνθούν περισσότερο.

Στην καλύτερη των περιπτώσεων, το δολάριο θα ανακτήσει την αξία του και το αμερικανικό εμπορικό έλλειμμα θα συνεχίσει να αναπτύσσεται χωρίς να απαξιώνεται το νόμισμα. Οι τιμές των οίκων στο εσωτερικό των ΗΠΑ θα αυξηθούν και η δυνατότητα εγχώριας δανειοδότησης θα αποκατασταθεί. Αν συμβεί όμως αυτό το σενάριο οι παραγωγικές δυνατότητες των ΗΠΑ θα αποσυντεθούν ακόμα περισσότερο. Άρα ακόμα και αν η τωρινή κρίση αναβληθεί, θα οδηγηθούμε σε μία ακόμα χειρότερη στο μέλλον.

Άλλη μία πιθανότητα θα ήταν αν σε μια τελευταία απελπισμένη προσπάθεια διάσωσης του δολαρίου, η Αμερικανική κυβέρνηση και η Ομοσπονδιακή Τράπεζα εγκαταλείψουν την πολιτική του να μην επιτρέπουν την πτώση του γενικού επιπέδου των τιμών σε δολάρια- κάτι που ονομάζεται “inflation targeting”.

Αν οι τιμές έπεφταν στο επίπεδο που είχαν στην Ύφεση του 1930 ή ακόμα και μιας χειρότερης ύφεσης (16) το αμερικάνικο εμπορικό ισοζύγιο εμφάνιζε και πάλι πλεόνασμα. Αντί να διατηρεί έναν τεράστιο όγκο δολαρίων υπό καθεστώς διαρκούς απαξίωσης, η αμερικανική οικονομία θα εμφάνιζε έλλειμμα δολαρίων, και θα εμφανίζονταν αντιπληθωριστικές υφεσιακές τάσεις σε ολόκληρο τον κόσμο.

Το ερώτημα τότε θα είναι αν, δεδομένης της συγκριτικά με άλλες χώρες μικρής δυνατότητας παραγωγής εμπορευμάτων –αλλά και υπό την άποψη της ποσοτικής παραγωγής σε πολλούς κλάδους της βιομηχανίας-, οι αμερικανικές εξαγωγές θα είναι σε θέση να υποστηρίξουν ένα νέο παγκόσμιο νομισματικό σύστημα, ένα καινούργιο Bretton Woods, καθώς η παγκόσμια οικονομία θα εξέρχεται από την Ύφεση.

Πιθανώς η πιο λογική λύση στην σημερινή κρίση του παγκόσμιου συναλλαγματικού συστήματος θα ήταν οι ΗΠΑ να ακολουθήσουν την πρόταση της Κίνας και να δημιουργήσουν ένα είδος παγκόσμιας νομισματικής αρχής, η οποία θα διαχειριζόταν από κοινού το παγκόσμιο συναλλαγματικό σύστημα. Για παράδειγμα, αντί η αξία του πετρελαίου και όλων των άλλων πρωτογενών εμπορευμάτων να ορίζονται σε δολάρια, θα μπορούσαν να χρησιμοποιούνται συναλλάγματα που εκδίδει η αγορά, όπως τα SDRs που βγάζει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο,

Πιθανότητα, αυτό θα σήμαινε ότι τα χρέη παγκοσμίως θα έτειναν όλο και περισσότερο να κατονομάζονται σε SDRs, αντί για δολάρια. Οι ΗΠΑ τότε θα έχαναν την δυνατότητα να αποπληρώνουν τα χρέη τους με το δικό τους νόμισμα. Όχι τυχαία, η πρόταση της Κίνας δεν έγινε αποδεκτή από την Ουάσινγκτον.

Αν εφαρμοζόταν κάτι τέτοιο, η αποδοχή της πρότασης της Κίνας θα σηματοδοτούσε το τέλος της δικτατορίας των ΗΠΑ στην συναλλαγματική σφαίρα και άρα οι ΗΠΑ θα έχαναν την παγκόσμια ηγεμονία τους και σε άλλες σφαίρες. Αντί να έχουμε έναν παγκόσμιο δικτάτορα, θα είχαμε μία πιο δημοκρατική συλλογική ηγεσία που θα εξέδιδε το παγκόσμιο συνάλλαγμα.

Το πρόβλημα με αυτήν την προοπτική είναι το ότι από την ίδια του τη φύση ο καπιταλισμός ελλείψει ενός παγκόσμιου δικτάτορα θα δημιουργούσες αγεφύρωτες οικονομικές, στρατιωτικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στις χώρες οι οποίες αποτελούν τμήμα της καπιταλιστικής παραγωγής.

Ένα τέτοιου είδους «σύστημα»- εάν μπορούμε να το ονομάσουμε ως τέτοιο- κυριάρχησε ανάμεσα στον Αύγουστο του 1914 και τον Αύγουστο του 1945 και έβαλε τέλος με την ανάδειξη της παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής δικτατορίας των ΗΠΑ.

Το σύστημα του χρυσού δηναρίου

Η πρόταση του συστήματος του χρυσού δηναρίου ήταν μία άλλη λύση που είχε δοθεί μεταξύ άλλων και από τον πρώην ηγέτη της Λιβύης, Μουαμάρ Καντάφι (17).

Αντί να χρησιμοποιείται κάποιο εθνικό νόμισμα ως βάση για τον καθορισμό των τιμών και των χρεών παγκοσμίως, τα βασικά αγαθά θα μπορούσαν να καθοριστούν στη βάση μίας συγκεκριμένης ποσότητας χρυσού που θα ονομαζόταν χρυσό δηνάριο. Οι κυβερνήσεις, οι κεντρικές τράπεζες και οι επιχειρήσεις που εμπλέκονται στο παγκόσμιο εμπόριο θα μπορούσαν να διατηρούν αποθέματα χρυσού ή συνάλλαγμα που είναι μετατρέψιμο σε χρυσό και άρα δεν τίθεται ζήτημα απαξίωσης του. Στην περίπτωση που υιοθετούταν ένα τέτοιο συνάλλαγμα, και τα παγκόσμια χρέη θα προσδιορίζονταν στη βάση των χρυσών δηναρίων.

Στη βάση ενός τέτοιου συστήματος δεν θα υπήρχε η αναγκαιότητα δημιουργίας νομισμάτων δηναρίου, πόσο μάλλον να εκδίδονται χαρτονομίσματα δηναρίου. Τα χρέη θα μπορούν να πληρώνονται στα διάφορα εθνικά συναλλάγματα, ενώ το ποσό των δολαρίων, ευρώ, γιεν, αγγλικών στερλινών, και γουάν που θα απαιτείται για την αποπληρωμή ενός συγκεκριμένου χρέους θα ορίζεται από την αναλογία ανταλλαγής αυτού του εθνικού νομίσματος με το χρυσό δηνάριο.

Όπως και με το σύστημα που χρησιμοποιεί τα SDR’s (σημ. μτρφ: Special Drawing Rights), το σύστημα του χρυσού δηναρίου, θα αποτελούσε επί της ουσίας μία αναβίωση του παγκόσμιου κανόνα του χρυσού, σημαίνοντας έτσι το τέλος τέλος της παγκόσμιας αμερικανικής δικτατορίας με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Παρόλα αυτά ακόμα και ο κλασσικός κανόνας του χρυσού είχε σε μεγάλο βαθμό ως εγγυητή την Μεγάλη Βρετανία και την Τράπεζα της Αγγλίας. Ποιος θα μπορούσε να έχει αυτό τον ρόλο σε ένα νέο παγκόσμιο κανόνα χρυσού;

Μία άλλη πιθανότητα θα ήταν αν ένα άλλο εθνικό νόμισμα αντικαθιστούσε το δολάριο ως παγκόσμιο συνάλλαγμα. Ουσιαστικά μία νέα χώρα θα αντικαθιστούσε τις ΗΠΑ στον ρόλο του παγκόσμιου ιμπεριαλιστή δικτάτορα. Όμως ποια χώρα και ποιο νόμισμα θα μπορούσε να παίξει αυτό τον ρόλο;

Πρόσφατα είχε συζητηθεί το ενδεχόμενο το ευρώ να αναλάμβανε έναν τέτοιο ρόλο. Δεδομένης της τωρινής κατάστασης των οικονομικών της Ευρώπης, είναι πολύ πιο πιθανό αν το ευρώ εξαφανιζόταν παρά το σενάριο να αντικαθιστούσε το δολάριο ως το παγκόσμιο συνάλλαγμα. Δεδομένου του «γερασμένου» χαρακτήρα των οικονομιών της Ευρώπης, μας είναι ιδιαιτέρα δύσκολο να δούμε πως ακόμα και αν υπήρχαν οι ιμπεριαλιστικές Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης θα μπορούσαν να επιβάλουν δια της βίας ένα παγκόσμιο σύστημα στη βάση του ευρώ.

Παρά την θεαματική ανάπτυξη του Ιαπωνικού καπιταλισμού μετά τον Β’ ΠΠ, φαίνεται πως ούτε το γιεν έχει περισσότερες πιθανότητες να αντικαταστήσει το δολάριο.

Ένα σύστημα στη βάση του Γουάν;

Και το κινέζικο Γουάν; Η Κίνα έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον κόσμο και υπό πολλές απόψεις έχει γίνει το νέο «εργαστήρι του κόσμου». Σύμφωνα με κάποιες μετρήσεις- οι οποίες βέβαια τίθενται υπό σοβαρή αμφισβήτηση- η κινέζικη βιομηχανική παραγωγή έχει υπερβεί αυτή των ΗΠΑ. (18) Όμως, παρά την θεαματική ανάπτυξη του βιομηχανικού καπιταλισμού στην Κίνα ως αποτέλεσμα των οικονομικών αναδιαρθρώσεων του Deng Xiaoping, που έλαβαν χώρα το 1978, οι Κινέζοι καπιταλιστές έχουν ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουν μέχρι να γίνουν ιμπεριαλιστική δύναμη.

Πρώτον, ακόμα και αν πάρουμε ως δεδομένο ότι η κινεζική βιομηχανική παραγωγή έχει ξεπεράσει αυτή των ΗΠΑ σε απόλυτο βιομηχανικό όγκο, η κατά κεφαλήν παραγωγή της κινεζικής βιομηχανίας ακόμη βρίσκεται πολύ πίσω σε σχέση με τις ΗΠΑ κυρίως λόγω του τεράστιου πληθυσμού της Κίνας. Σε τελική ανάλυση αν η βιομηχανική παραγωγή διαμοιραζόταν ισόποσα παγκοσμίως, η Κίνα και η Ινδία θα είχαν την μεγαλύτερη βιομηχανική παραγωγή.

Επιπλέον, παρά την ραγδαία ανάπτυξη, η παραγωγικότητα της εργασίας στην Κίνα είναι ακόμα πολύ μικρότερη από αυτή των ΗΠΑ. Οι εξαιρετικά μικροί μισθοί που λαμβάνουν οι εργοστασιακοί εργάτες στην Κίνα σε σύγκριση με αυτών στις ΗΠΑ είναι σημαντικό ανάχωμα στην προσπάθεια της Κίνας να περιορίσει την διαφορά στην παραγωγικότητα υπό καπιταλιστικούς όρους.

Η Κίνα είναι αναγκασμένη να πουλάει πολλά από τα εμπορεύματα που παράγονται από επιχειρήσεις που βρίσκονται εκεί ως προϊόντα με το σήμα κατατεθέν αμερικανικών εταιρειών. Για παράδειγμα τα iPod, τα iPad και τα iPhone παράγονται από την εταιρία Foxconn, η οποία ανήκει σε έναν Ταϊβανέζο Κινέζο δισεκατομμυριούχο, και η μεγαλύτερη βιομηχανική μονάδα της βρίσκεται στην κεντρική Κίνα.

Ωστόσο, η Foxconn υποχρεούται να παραχωρεί τεράστια ποσά από την παραγόμενη υπεραξία που δημιουργούν οι εκατοντάδες χιλιάδων των υπερεκμεταλλευόμενων Κινέζων εργατών στους δισεκατομμυριούχους μετόχους και στα επιχειρηματικά στελέχη της Apple, η οποία έχει την έδρα της στις ΗΠΑ. Αυτή είναι και η κληρονομία του αποβιώσαντος Steve Jobs. Η σχέση ανάμεσα στην Apple και την Foxconn δείχνει πως η Κίνα, παρά την θεαματική της πρόοδο, ακόμη παραμένει ένα καταπιεζόμενο έθνος και όχι ένα ιμπεριαλιστικό καταπιεστικό έθνος.

Πρέπει επίσης να θυμόμαστε πως ο ιμπεριαλισμός δεν χαρακτηρίζεται μόνο από την κυριαρχία του βιομηχανικού κεφαλαίου αλλά και του χρηματιστικού κεφαλαίου. Οι κινεζικές τράπεζες έχουν ακόμη μεγάλη πορεία μέχρι να φτάσουν το επίπεδο των αμερικανικών. Για την δημιουργία ενός πραγματικού κινεζικού ιμπεριαλισμού, η κινεζική αστική τάξη θα πρέπει να αναδειχθεί νικήτρια τόσο απέναντι στις αντιστάσεις των εργατών στο εσωτερικό της όσο και απέναντι στις αντιστάσεις που θα προβάλλουν οι ιμπεριαλιστικές και μη- ιμπεριαλιστικές χώρες στο εξωτερικό.

Παρά την ευκολία με την οποία κάποιοι μιλούν για κινεζικό ιμπεριαλισμό, η Κίνα δεν έχει στρατό εκτός των συνόρων της με μόνη εξαίρεση τους στρατιώτες που υπηρετούν στις ανθρωπιστικές επιχειρήσεις των Ηνωμένων Εθνών, οι οποίοι υπηρετούν κάτω υπό της διαταγές της Αυτοκρατορίας. Επιπλέον, η κινεζική Ταιβάν, που βρίσκεται εκτός της ενδοχώρας, παραμένει κάτω υπό τον στρατιωτικό και πολιτικό έλεγχο των ΗΠΑ. Τέλος, το Χονγκ-Κονγκ, το οποίο εκλάπη από τους Βρετανούς στους πολέμους του Οπίου, κατά την διάρκεια του 19^ου αιώνα, ακόμη και σήμερα δεν είναι εντελώς ενσωματωμένο στην Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας.

Πράγματι, η Κίνα είναι αυτή τη στιγμή ο μεγαλύτερος πιστωτής των ΗΠΑ (σημ. μτφρ: Η Κίνα εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος πιστωτής των ΗΠΑ. Περισσότερα στην ανάλυση του CSIS). Όμως το χρέος που ανήκει στην Κίνα είναι κυρίως υπό την μορφή κρατικών ομολόγων του Θησαυροφυλακίου των ΗΠΑ, και χρησιμοποιείται κυρίως ως στήριγμα των κινεζικού συναλλάγματος. Δεν βλέπουμε το Κινεζικό χρηματιστικό κεφάλαιο να αγοράζει τις τράπεζες και τις μεγάλες επιχειρήσεις που κυριαρχούν στις ΗΠΑ και στις οικονομίες του κόσμου.

Στην πραγματικότητα, η κινεζική κατοχή των ομολόγων του Αμερικανικού Θησαυροφυλακίου είναι υπό πολλές απόψεις μία αδυναμία, καθώς η πολιτική θέση της Κίνας θα ήταν κατά πολύ ισχυρότερη εάν το νόμισμα της στηριζόταν σε μεγάλα αποθέματα χρυσού και όχι σε αμερικανικά ομόλογα. Η εξάρτηση της Κίνας από τα αμερικανικά ομόλογα την δεσμεύει από το αμερικανικό σύστημα του δολαρίου υπό την άποψη ότι αν το σύστημα του δολαρίου καταρρεύσει η Κίνα επίσης θα έμπαινε σε κρίση.

Θα χρειαστεί λοιπόν να συμβούν πολλά πράγματα μέχρι την ανάδειξη μιας παγκόσμιας κινεζικής αυτοκρατορίας και το Γουάν γίνει το νόμισμα που θα αντικαταστήσει το σύστημα του δολαρίου στο παγκόσμιο συναλλαγματικό σύστημα. Είναι δύσκολο να δούμε πως αυτό θα μπορούσε να συμβεί ειρηνικά, αν αναλογιστούμε το ότι χρειάστηκαν δύο παγκόσμιοι πόλεμοι για την αντικατάσταση της Βρετανίας από τις ΗΠΑ.

Το σύστημα του δολαρίου αυτοδιαλύεται

Φαίνεται πως η κατάρρευση του συστήματος του δολαρίου είναι αναπόφευκτη. Υπό μία έννοια, το σύστημα του δολαρίου αυτοδιαλύεται. Όσο αυτό το σύστημα θα διατηρείται, τόσο η εγχώρια οικονομία των ΗΠΑ θα παρακμάζει και ως αποτέλεσμα οι ΗΠΑ δεν θα μπορούν να διατηρούν τη δικτατορία του δολαρίου πάνω στο παγκόσμιο συναλλαγματικό σύστημα.

Παράλληλα η πιο πιθανή εναλλακτική σε σχέση με το σύστημα του δολαρίου είναι να επιστρέψει ο κόσμος στην κατάσταση που επικρατούσε ανάμεσα στο 1914 και το 1945, δηλαδή σε μία περίοδο παγκόσμιας οικονομικής, στρατιωτικής και πολιτικής αναρχίας, με την μόνη διαφορά ότι τα σύγχρονα μέσα καταστροφής μπορούν με ευκολία να καταστρέψουν ολοκληρωτικά τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Υπάρχει όμως και άλλη μία εναλλακτική. Αυτή θα ήταν αν η παγκόσμια αμερικανική αυτοκρατορία και η δικτατορία του δολαρίου αντικαθιστούταν από την παγκόσμια εξουσία των εργατών και των συμμάχων τους. Μπορεί αυτό να μας φαίνεται πως είναι μία απίθανη λύση έπειτα από δεκαετίες αντιδραστικών πολιτικών και της ανακήρυξης από τους καπιταλιστές και τις πληρωμένες τους πένες «του θανάτου του κομμουνισμού», ύστερα από την περίοδο της εξουσίας του Γκορμπατσόφ.

Αυτό το σενάριο θα μας φαίνεται απίθανο, όσο δεν αναλογιζόμαστε τις εναλλακτικές που μας θέτει ο καπιταλισμός. Πράγματι η παγκόσμια εξουσία των εργατών είναι η μοναδική εναλλακτική σε μία νέα σειρά πολέμων μεταξύ των καπιταλιστικών χωρών, που θα οδηγήσει με βεβαιότητα σε έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο ο οποίος μπορεί να γίνει ακόμη και το τέλος του πολιτισμού.

_______

10 Όταν ο οικονομικός Τύπος αναφέρεται σε μετατρέψιμα συναλλάγματα, εννοούνται εκείνα τα συναλλάγματα τα οποία μπορούν να πωληθούν ελεύθερα έναντι άλλων συναλλαγμάτων δίχως τον περιορισμό από κυβερνήσεις.

11 Υπό την άποψη της διευρυμένης καπιταλιστικής αναπαραγωγής αυτό δεν είναι καλό σενάριο, καθώς στον βαθμό στον οποίο τα συναλλάγματα έχουν έναν χαρακτήρα ομολογιακό, δηλαδή περιέχουν ενός είδους επιτόκιο, οι καπιταλιστές έχουν κίνητρο ώστε να αποθυσαυρίζουν το συνάλλαγμα αντί να το επενδύουν.

Ωστόσο, έπειτα από την μεγάλη απαξίωση του αμερικανικού δολαρίου που έλαβε χώρα στα χρόνια 1968-71 και το 1980, οι καπιταλιστές δεν ήταν πρόθυμοι να δεχτούν δολάρια, παρά μόνο αν είχαν διαβεβαιωθεί ότι μολονότι το δολλάριο δεν ήταν πλέον μετατρέψιμο σε χρυσό με σταθερή ισοτιμία, το δολλάριο μακροπρόθεσμα όχι μόνο δε θα έχανε αξία σε σχέση με το χρυσό, αλλά θα κέρδιζε σταδιακά (παρά ενδεχόμενες περιοδικές βουτιές).

Το μεγάλο πλεονέκτημα ενός κανόνα του χρυσού για το καπιταλιστικό σύστημα σε σχέση με το σημερινό σύστημα είναι ότι το νόμισμα δεν φέρει τόκο – δεν κερδίζει αξία σε χρυσό – αλλά και δεν υποτιμάται ούτε χάνει αξία σε χρυσό, πράγμα που ενθαρρύνει τους καπιταλιστές να ξοδεύουν παρά να αποθησαυρίζουν χρήματα είτε σε μορφή νομίσματος είτε σε μορφή χρυσού.

12 Για να φανεί αυτό, ας υποθέσουμε ότι υπήρχε μια ουγγιά χρυσού και $100 σε κυκλοφορία, με το κάθε δολάριο να αντιπροσωπεύει μια ουγγιά χρυσού. Κάθε δολάριο στηρίζεται από μόνο 1/100 μιας ουγγιάς χρυσού. Αυτό θα αποτελούσε ένα νομισματικό σύστημα πολύ χαμηλής ρευστότητας. Αλλά ας υποθέσουμε ότι η τιμή του χρυσού σε δολάρια ανεβαίνει από $1 ανά ουγγιά σε $100 ανά ουγγιά ενώ όλα τα άλλα παραμένουν αμετάβλητα. Κάθε δολάριο αντιπροσωπεύει πλέον μόνο το 1/100 της μιας ουγγιάς χρυσού, αντί για μια ουγγιά. Τώρα, όμως, κάθε δολάριο απολαμβάνει την 100% στήριξη από το χρυσό αντί για την 1% που είχε πριν.

13 Το επίσημο τέλος του συστήματος Bretton Woods θεωρείται συνήθως το 1973, όταν η τελευταία συμφωνία για ένα καθορισμένο πρόγραμμα συναλλαγματικών ισοτιμιών γρήγορα κατέρρευσε. Αλλά στην πραγματικότητα το σύστημα άρχισε να πεθαίνει μετά την κατάρρευση της συγκέντρωσης χρυσού (gold pool) το 1968 και ουσιαστικά πέθανε τελείως τον Αύγουστο του 1971, όταν οι ΗΠΑ αθέτησαν την υπόσχεσή τους να ανταλλάξουν δολάρια που τους πρόσφερε μια κεντρική τράπεζα ή κυβέρνηση με χρυσό σε ισοτιμία $35 για μία ουγγιά χρυσού.

14 Στην πραγματικότητα, η ποσότητα του χρυσού αυξάνεται πάντα λόγω της συνεχούς εξόρυξης και διύλισης χρυσού, αν και ο ρυθμός ανάπτυξης τόσο απόλυτα όσο και σχετικά με εμπορεύματα κυμαίνεται καθώς οι τιμές σε όρους χρυσού πρώτα ανεβαίνουν πάνω από τις τιμές τους και στη συνέχεια πέφτουν κάτω από αυτές.

15 Κατά τα έτη που προηγήθηκαν της κρίσης του 2007, οι ιδιοκτήτες σπιτιών στις ΗΠΑ έπαιρναν τα λεγόμενα «στεγαστικά δάνεια» και τα χρησιμοποιούσαν για την αγορά καταναλωτικών αγαθών που όλο και περισσότερο παράγονταν εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ιδέα ήταν ότι καθώς η τιμή των σπιτιών τους – στην πραγματικότητα η τιμή της γης κάτω από αυτά – συνέχιζε να αυξάνεται, θα ήταν σε θέση να πάρουν ακόμα περισσότερα στεγαστικά δάνεια, περίπου όπως και οι αγοραστές μετοχών μπορούν να αγοράσουν περισσότερες μετοχές «στο περιθώριο» καθώς οι τιμές αυξάνονται σε μια «αγορά ταύρων».

Λέγεται ότι οι Αμερικανοί καταναλωτές χρησιμοποιούσαν τα σπίτια τους ως «ΑΤΜ». Αυτό κατέληξε σε ένα οδυνηρό αδιέξοδο όταν οι τιμές των κατοικιών άρχισαν να πέφτουν το 2006-07.

16 Να θυμάστε, όταν χρησιμοποιώ τη λέξη «Ύφεση» με κεφαλαίο «Υ» δεν αναφέρομαι στην κανονική ύφεση που εμφανίζεται σε ένα ή τον άλλο βαθμό σε κάθε βιομηχανικό κύκλο, αλλά μια οικονομική και πολιτική καταστροφή σε κλίμακα ίση ή μεγαλύτερη από αυτήν που έλαβε χώρα στη δεκαετία του 1930 και οδήγησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

17 Έχουν υπάρξει εικασίες ότι η πρόταση του Καντάφι για «χρυσό δηνάριο» – ακριβέστερα, η πρόταση του Καντάφι για χρησιμοποίηση χρυσού και όχι δολλαρίου ΗΠΑ στο εμπόριο μεταξύ των αφρικανικών εθνών – έπαιξε ρόλο στην απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών να χρησιμοποιήσουν την εναέρια και τη θαλάσσια δύναμή τους για την ανατροπή της κυβέρνησής του, με αποτέλεσμα την δολοφονία του από τους υποστηριζόμενους από τις ΗΠΑ ρατσιστές ‘αντάρτες’. Πολλοί άλλοι παράγοντες εμπλέκονται στην απόφαση των ΗΠΑ να ανατρέψουν τον Καντάφι, συμπεριλαμβανομένης της αντίδρασης των ΗΠΑ στις επαναστάσεις στην Αίγυπτο και την Τυνησία. Οι ΗΠΑ ήθελαν από καιρό να τον ξεφορτωθούν.

Το γεγονός παραμένει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιδρούν σε κάθε πρόταση για επαναχρησιμοποίηση χρυσού (στη θέση του αμερικάνικου δολλαρίου) ως πρότυπο τιμής και παρονομαστή χρέους, περίπου με τον ίδιο τρόπο που ένα βαμπίρ αντιδρά σε ένα σταυρό.

18 Συγκρίνοντας τη σχετική ποσότητα της βιομηχανικής παραγωγής των διαφόρων χωρών, βρίσκεται κανείς αντιμέτωπος με το πρόβλημα ότι οι διάφορες χώρες κατασκευάζουν προϊόντα με διαφορετικές αξίες χρήσης και ποιότητες. Ωστόσο, η δραματική αύξηση της κινεζικής παραγωγής σε σύγκριση με εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών είναι αναμφισβήτητη.

critiqueofcrisistheory