Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1941 - 1942

Νέα Κρήτη

Εδώ και δεκαετίες, ο Οκτώβριος έχει ταυτιστεί στη συνείδηση των Ελλήνων με τα κατοχικά χρόνια και με ό,τι ακολούθησε. Ένα από τα παράδοξα αυτής της επετείου είναι ότι στη χώρα μας γιορτάζεται η έναρξη του πολέμου και όχι η λήξη του, όπως σε όλες τις υπόλοιπες χώρες (αν εξαιρέσουμε αυτές της πρώην Γιουγκοσλαβίας). Η απάντηση ίσως είναι περισσότερο τραγική, μια και η λήξη του πολέμου έδωσε τη σκυτάλη σε έναν άλλον πιο σκοτεινό και πιο βάρβαρο πόλεμο, έτσι που η απελευθέρωση να είναι μια στιγμιαία πραγματικότητα πριν η χώρα βυθιστεί στο έρεβος του εμφυλίου… 

Του Ξενοφών Α. Μπρουντζάκη

Στην αρχή της γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα υπήρχαν 31 παλιές εβραϊκές κοινότητες, που αριθμούσαν συνολικά σε όλη την επικράτεια περί τους 80.000 ανθρώπους. Από αυτούς, οι 50- 56.000 δραστηριοποιούνταν στη Θεσσαλονίκη. Ο αριθμός των Εβραίων της Θεσσαλονίκης άλλαξε από τον πρώτο κιόλας χρόνο της Κατοχής. Ήδη το 1941 κατέφευγαν στην πόλη πρόσφυγες Εβραίοι από τη βουλγαρική ζώνη κατοχής στην ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, αναζητώντας άσυλο στην εβραϊκή μητρόπολη. 

Έναν χρόνο αργότερα αυξήθηκε εντυπωσιακά και ο πληθυσμός των Εβραίων της Αθήνας, που έφτασε να αριθμεί 7-10.000 ανθρώπους. 

Την ημέρα της ιταλικής εισβολής στην Ελλάδα, την 28η Οκτωβρίου 1940, στον ελληνικό στρατό υπηρετούσαν 343 Εβραίοι αξιωματικοί και περίπου 13.000 Εβραίοι στρατιώτες, εκ των οποίων οι 9.000 ήταν Θεσσαλονικείς. Οι νεκροί και τραυματίες μεταξύ των Εβραίων στρατιωτών ανήλθαν σε 3.700. 

Οι εβραϊκές περιουσίες στο μάτι της Γκεστάπο 

Οι Γερμανοί κήρυξαν τον πόλεμο στην Ελλάδα στις 6 Απριλίου 1941 και στις 9 Απριλίου είχαν καταλάβει τη Θεσσαλονίκη. Ήδη μέσα στο πρώτο δεκαήμερο της εγκατάστασής τους στην πόλη η Γκεστάπο, χωρίς καμιά συγκεκριμένη κατηγορία, συνέλαβε και φυλάκισε όλα τα μέλη του Δ.Σ. της εβραϊκής κοινότητας. Η ενέργεια αυτή, κάθε άλλο παρά αυθόρμητο και τοπικό χαρακτήρα είχε. Την ίδια πολιτική και μεταχείριση επεφύλαξαν οι Γερμανοί και σε όλες τις άλλες εβραϊκές κοινότητες των χωρών που είχαν καταλάβει. Ήταν προφανές ότι δρούσαν βάσει συγκεκριμένου σχεδίου, που είχε στόχο να χρησιμοποιήσουν τα κοινοτικά αρχεία προκειμένου να συλλέξουν όλες τις χρήσιμες για αυτούς πληροφορίες, κυρίως για την οικονομική κατάσταση της εκάστοτε κοινότητας και των μελών της. Καθίσταται φανερό ότι είχαν στόχο τις περιουσίες των Εβραίων, τις οποίες θα έβαζαν στο χέρι μέσα από αυτά τα έγγραφα. Επρόκειτο ξεκάθαρα για προμελετημένη λεηλασία. 

Στο μεταξύ, οι ναζί δρούσαν βάσει ενός αποτρόπαιου προγραμματισμού. Από τον Απρίλιο του 1941 που εισέβαλαν στη Θεσσαλονίκη και για τους επόμενους δεκαπέντε μήνες που ακολούθησαν ώς τον Ιούλιο του 1942, παρά τις σοβαρές ενδείξεις, δεν εφαρμόστηκε κατά των Εβραίων κάποια ξεχωριστή μεταχείριση που να φανερώνει τον ρατσιστικό παροξυσμό που θα ακολουθούσε. Βέβαια, στο διάστημα αυτό δεν έλειψε η αντισημιτική προπαγάνδα μέσα από φυλλάδια και εφημερίδες. Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, ακόμα και όταν άρχισαν να εφαρμόζονται διάφορα μέτρα, όπως κατασχέσεις κτηρίων, επίπλων και διαφόρων άλλων αντικειμένων αξίας, επιχειρήσεων εμπορίας χαρτιού και τυπογραφείων που έθιγαν καίρια την εβραϊκή κοινότητα, δεν διέκριναν ούτε και προσέδωσαν σε αυτές τις ενέργειες αντισημιτικό ρατσιστικό χαρακτήρα, γιατί τα ίδια μέτρα - ίσως σε μικρότερη κλίμακα - εφαρμόστηκαν και κατά των χριστιανών πολιτών. 

Η πολιτική των Γερμανών απέναντι στους Εβραίους στη συγκεκριμένη φάση διακρινόταν από μια φαινομενική αδιαφορία, που μοναδικό σκοπό είχε να βάλει στο χέρι οργανωμένα τη μεγάλη περιουσία της εβραϊκής κοινότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1945 η περιουσία της κοινότητας εκτιμήθηκε σε 18 εκατομμύρια χρυσές λίρες, δηλαδή σημερινά λεφτά 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ. 

Οι Εβραίοι, λοιπόν, παρά το ότι η κοινότητά τους είχε περάσει στη δικαιοδοσία της Γκεστάπο - πράγμα καθόλου ευοίωνο -, η οποία είχε ήδη κλείσει τους εβραϊκούς συλλόγους, τις οργανώσεις και τα σχολεία, αντιμετώπισαν την όλη κατάσταση με μια στάση αναμονής. Ζούσαν μέσα σε μια ψευδαίσθηση ασφάλειας, την οποία επισφράγισε ο στρατηγός Τσολάκογλου, πρωθυπουργός της δωσίλογης κυβέρνησης, που διαβεβαίωσε τους Εβραίους σε μια επίσκεψή του στη Θεσσαλονίκη, την άνοιξη του 1942, ότι δεν είχαν να φοβηθούν τίποτα, επειδή απέδειξαν με τη στάση τους πόσο πατριώτες ήταν… 

Το μαύρο Σάββατο της 11ης Ιουλίου

Δεν χρειάστηκε παρά να περάσει ένα μικρό διάστημα για να διαψευσθούν με τον εφιαλτικότερο τρόπο οι διαβεβαιώσεις Τσολάκογλου. Με διαταγή του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή Βορείου Ελλάδος, φον Κρέντσκι που δημοσιεύτηκε στην «Απογευματινή», καλούνταν όλοι οι Εβραίοι μεταξύ 18 και 45 ετών να παρουσιαστούν στο κέντρο της πόλης. Συγκεκριμένα, έπρεπε να δώσουν το «παρών» το Σάββατο της 11ης Ιουλίου και στις 8 π.μ. στην Πλατεία Ελευθερίας. Όσοι δεν συμμορφώνονταν με την παραπάνω διαταγή, απειλούνταν με βαρύτατες ποινές. Ουσιαστικά, επρόκειτο για την πρώτη αμιγώς αντισημιτική ενέργεια των Γερμανών. Οι συγκεντρωθέντες δεν μπορούσαν να φανταστούν αυτό που θα ακολουθούσε. Πριν από όλα, πληροφορήθηκαν ότι θα στρατολογούνταν σε καταναγκαστικά έργα του γερμανικού στρατού. 

Στην πλατεία μαζεύτηκαν 7-9.000 Εβραίοι Έλληνες πολίτες, οι περισσότεροι εκ των οποίων είχαν υπηρετήσει στο αλβανικό μέτωπο. Εκεί είχε στηθεί υπό την επίβλεψη της Γκεστάπο ένας υπηρεσιακός μηχανισμός για την καταγραφή των δύσμοιρων συγκεντρωθέντων. Όσοι καταγράφονταν, τους δινόταν μια κάρτα όπου αναγραφόταν το όνομα, η επαγγελματική τους ιδιότητα και η διεύθυνσή τους. Η κάρτα είχε και έναν αύξοντα αριθμό. Από αυτή τη διαδικασία απαλλάχτηκαν οι ανάπηροι πολέμου και οι κοινοτικοί υπάλληλοι. 

Στη διάρκεια αυτής της συγκέντρωσης σημειώθηκαν απάνθρωπες και εξευτελιστικές σκηνές, καθώς Γερμανοί στρατιώτες ξυλοκοπούσαν τους ανυπεράσπιστους ανθρώπους που έστεκαν με τις ώρες όρθιοι και με τον καλοκαιρινό ήλιο να τους χτυπά κατακέφαλα, έβαζαν σκυλιά να τους επιτίθενται, ενώ άλλοι εξαναγκάστηκαν να κάνουν εξαντλητικές γυμναστικές ασκήσεις. Αυτές τις δημόσιες εξευτελιστικές σκηνές τις απαθανάτισαν οι Γερμανοί στρατιώτες αλλά και παρευρισκόμενοι δημοσιογράφοι κι έτσι έμειναν αδιαμφισβήτητα τεκμήρια των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν… 

Τη Δευτέρα της 13ης Ιουλίου συνεχίστηκε η καταγραφή, αυτή τη φορά μόνο εκτοξεύοντας απειλές κατά των Εβραίων επειδή διατυπώθηκαν παράπονα κατά της βάρβαρης συμπεριφοράς σε βάρος τους από μερίδα χριστιανών συμπολιτών τους. Έτσι, για να μην δημιουργηθούν αντιδράσεις από τους χριστιανούς πολίτες, οι Γερμανοί ήταν προσεκτικότεροι τις επόμενες μέρες στη διαδικασία καταγραφής των Εβραίων. 

(Προτεινόμενο σχετικό βιβλίο: 

«Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων», Ρένα Μόλχο, εκδόσεις Πατάκης) 

Πηγή: topontiki.gr