Αποικία του Χρέους: Απλή Αναλογική: υπό προϋποθέσεις βάση για ένα υγιέστερο πολιτικό σύστημα

Κυριακή 7 Φεβρουαρίου 2016

Απλή Αναλογική: υπό προϋποθέσεις βάση για ένα υγιέστερο πολιτικό σύστημα

του Παναγιώτη Κώτσιου

Εκλογικό σύστημα είναι η μέθοδος μετατροπής των ψήφων σε έδρες, δηλαδή με ποιόν τρόπο η βούληση του εκλογικού σώματος, που εκφράστηκε στις εκλογές με την ψήφο των εκλογέων, θα μεταφραστεί σε κατανομή των βουλευτικών εδρών. Αν και υπάρχουν πάρα πολλοί τύποι εκλογικών συστημάτων, οι τρεις βασικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι η απλή αναλογική, η ενισχυμένη αναλογική και το πλειοψηφικό.

Η Απλή Αναλογική είναι το εκλογικό σύστημα σύμφωνα με το οποίο κάθε κόμμα λαμβάνει ποσοστό εδρών, ακριβώς σύμφωνα με τις ψήφους που έχει λάβει.

Η Ενισχυμένη Αναλογική δίνει, με το πρόσχημα των αυτοδύναμων κυβερνήσεων, επιπλέον έδρες στο πρώτο κόμμα, για να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση και να αποφύγει την συνεργασία με άλλα κόμματα.

Στο Πλειοψηφικό το σύνολο των εδρών μιας περιφέρειας δίδονται στο κόμμα με τις περισσότερες ψήφους σε αυτήν την περιφέρεια.

Στην πλειονότητα των χωρών, το εκλογικό σύστημα προβλέπεται από το ίδιο το ισχύον σύνταγμά τους, παραμένοντας έτσι ενιαίο για όλες τις πολιτικές αναμετρήσεις. Αντίθετα, στην Ελλάδα, πολύ σπάνια ακολουθήθηκε το ίδιο εκλογικό σύστημα έστω και σε δύο συνεχόμενες εκλογές, εκτός από τις επαναληπτικές. Αυτό συμβαίνει διότι ο καθορισμός του εκλογικού συστήματος επαφίεται κάθε φορά στην πρωτοβουλία της κυβέρνησης, χωρίς να δίνεται η ευχέρεια στον «κυρίαρχο» ελληνικό λαό να προτείνει, να εγκρίνει ή να απορρίψει το εκλογικό σύστημα πριν οδηγηθεί στις κάλπες.

Στην Ελλάδα έχουν εφαρμοστεί διάφορα εκλογικά συστήματα. Έτσι, από το 1844 μέχρι το 1923, οι βουλευτικές εκλογές γίνονταν με το πλειοψηφικό σύστημα. Από το 1926 έως το 1956 εναλλάσσονταν τα δύο συστήματα, πλειοψηφικό και αναλογικό. Μετά το 1956, βασικό εκλογικό σύστημα είναι το ενισχυμένο αναλογικό, σε διάφορες παραλλαγές του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με το αναθεωρημένο άρθρο 54 παρ. 1 του Συντάγματος, το εκλογικό σύστημα ορίζεται με νόμο που ισχύει από τις μεθεπόμενες εκλογές, εκτός εάν προβλέπεται η ισχύς του άμεσα από τις επόμενες εκλογές με ρητή διάταξη που ψηφίζεται με την πλειοψηφία των δύο τρίτων του όλου αριθμού των βουλευτών (Βουλή των Ελλήνων, 2014).

Από το 1990 έως σήμερα, στην χώρα μας έχουν ψηφιστεί 3 εκλογικοί νόμοι:

Νόμος 1907/1990
Νόμος 3231/2004
Νόμος 3636/2008

Νόμος 1907/1990 – Ενισχυμένη Αναλογική

Εισηγητής του νόμου 1907/1990 ήταν ο Σωτήρης Κούβελας, Υπουργός Εσωτερικών της Κυβέρνησης Μητσοτάκη. Ψηφίστηκε το έτος 1990 και ίσχυσε στις εκλογές του 1993, του 1996, του 2000 και του 2004. Ο νόμος αυτός, οι σχετικές διατάξεις του οποίου περιλαμβάνονται στα άρθρα 88-90 του Εκλογικού Κώδικα, καθιερώνει ένα μικτό εκλογικό σύστημα, αυτό της ενισχυμένης αναλογικής. Σύμφωνα με το σύστημα αυτό, η χώρα διαιρείται σε 56 πρωτοβάθμιες περιφέρειες και 13 δευτεροβάθμιες. Από τις περιφέρειες εκλέγονται 288 βουλευτές και 12 επικρατείας. Με αυτόν τον νόμο εισήχθη η λεγόμενη ρήτρα του 3%. Κατά την ρύθμιση αυτή, κόμμα ή συνασπισμός κομμάτων ή ανεξάρτητος συνδυασμός ή μεμονωμένος υποψήφιος, που δεν συγκέντρωσε ποσοστό έγκυρων ψηφοδελτίων, τουλάχιστον ίσο με το 3% του συνόλου των έγκυρων ψηφοδελτίων, δεν δικαιούνται βουλευτική έδρα. Η πλήρωση των εδρών γίνεται με την διαδικασία της εξομάλυνσης, η οποία αρχίζει από το μικρότερο κόμμα και συνεχίζεται προς τα επόμενα με κριτήριο τον αριθμό των ψήφων. Βάσει της εξομάλυνσης, κάθε κόμμα παίρνει το 70% των εδρών που θα του αναλογούσαν, αν ίσχυε η απλή αναλογική, ενώ το υπόλοιπο των εδρών πάνε στο 1^ο σε ψήφους κόμμα.

Νόμος 3231/2004 – Ενισχυμένη Αναλογική με Πριμοδότηση 40 Εδρών

Εισηγητής του νόμου 3231/2004 ήταν ο Κώστας Σκανδαλίδης, Υπουργός Εσωτερικών της Κυβέρνησης Σημίτη. Σύμφωνα με τον νόμο 3231/2004, η χώρα χωρίζεται σε 57 εκλογικές περιφέρειες. Κάθε νομός αποτελεί μια εκλογική περιφέρεια με εξαίρεση τις Αττικής (5 περιφέρειες) και Θεσσαλονίκης (2 περιφέρειες). Από τους 300 βουλευτές οι 288 εκλέγονται σε εκλογικές περιφέρεις και 12 από λίστα επικρατείας. Η είσοδος στη Βουλή απαιτεί 3% των έγκυρων ψήφων πανελλαδικά, ενώ οι λευκές και άκυρες ψήφοι δεν υπολογίζονται. Η κατανομή των εδρών γίνεται σε 260 έδρες, ενώ οι υπόλοιπες 40 δίνονται ως πριμ στο 1^ο σε ψήφους κόμμα.

Νόμος 3636/2008 (Τροποποίηση του ν. 3231/2004) – Ενισχυμένη Αναλογική με Πριμοδότηση 50 Εδρών

Εισηγητής του νόμου 3636/2008 ήταν ο Προκόπης Παυλόπουλος, Υπουργός Εσωτερικών της Κυβέρνησης Καραμανλή. Ο 3636/2008 επέφερε ορισμένες αλλαγές στον 3231/2004, με πιο βασική την πριμοδότηση με 50 έδρες στον 1^ο κόμμα, αντί για 40 που ίσχυε ως τότε.

Οι επιπτώσεις των παραπάνω νόμων στην κατανομή των εδρών, θα παρουσιαστούν μέσω των εθνικών εκλογικών αναμετρήσεων των ετών 1996, 2000, 2004, 2007, 2009, 2012Α και 2012Β (Πίνακες 1 ως 7).

Από τα πρώτα κιόλας αποτελέσματα είναι φανερή η επίπτωση του συστήματος της ενισχυμένης αναλογικής στο εκλογικό αποτέλεσμα. Το ΠΑΣΟΚ το 1996 με 41,49% των ψήφων έλαβε 162 έδρες, ενώ το δεύτερο κόμμα με ποσοστό 38,12% έλαβε μόλις 108. Διαιρώντας τον αριθμό των έγκυρων ψηφοδελτίων με τον αριθμό των εδρών της Ελληνικής Βουλής, (δηλαδή 6.780.049/300) μπορούμε να βρούμε το εκλογικό μέτρο της απλής αναλογικής, δηλαδή τον ακριβή αριθμό των ψήφων που αντιστοιχούν σε μια βουλευτική έδρα. Στην συγκεκριμένη εκλογική αναμέτρηση είναι 22.600 ψήφοι. Διαιρώντας το εκλογικό μέτρο με το σύνολο των ψήφων κάθε κόμματος, μπορούμε να βρούμε τον αριθμό των εδρών που του αντιστοιχούν. Διότι στην Α΄κατανομή εδρών περισσεύουν 5 έδρες, αυτές μέσω μιας Β΄κατανομής δίνονται ανα μια στα κόμματα με τα μεγαλύτερα ποσοστά ψήφων. Βλέπουμε ότι με την απλή αναλογική και χωρίς το όριο του 3%, το πρώτο κόμμα θα λάμβανε 125 έδρες, ενώ τα κόμματα που θα εισέρχονταν στην ελληνική βουλή θα ήταν 7 αντί για 5. Θέλοντας να μετρήσουμε το μέγεθος της αλλοίωσης του εκλογικού αποτελέσματος μεταξύ του Ν. 1907/1990 και της απλής αναλογικής, μπορούμε να μετρήσουμε τον αριθμό των ψήφων που αποδόθηκαν στο 1^ο κόμμα, χωρίς πραγματικά να τις έχει λάβει. Δηλαδή: