Ο ευρωπαϊκός αποικισμός της Αμερικής*

Το Ποντίκι

του Ξενοφώντος Μπρουντζάκη

 Διάρκεια 15ος - 19ος αιώνας 

Ανθρώπινο κόστος: 110 εκατομμύρια ζωές

Την εντύπωση που μας προκαλούν τα γεγονότα της Ιστορίας τη δημιουργούν όχι μόνο τα ίδια τα γεγονότα, αλλά και οι διάφορες πολιτικές σκοπιμότητες που είτε τα φορτίζουν ανάλογα είτε τα αποσιωπούν ενίοτε – πάντα κατά το δοκούν. Έτσι κι αλλιώς, η Ιστορία της ανθρωπότητας είναι μια αιματοβαμμένη Ιστορία, μια Ιστορία που βάφεται με αίμα και αυτό το αίμα θα ιστορήσουμε στο σύντομο αφιέρωμά μας για τα πλέον ανθρωποκτόνα γεγονότα που έχουν καταγραφεί στην παγκόσμια Ιστορία. 

Η Ευρώπη της Αναγέννησης 

Ο όρος «Αναγέννηση» περικλείει μια σειρά συνταρακτικών αλλαγών στον γεωγραφικό χώρο της Ευρώπης με επίκεντρο την Ιταλία, όπου ως πολιτιστικό κίνημα επέφερε τεράστιες ανατροπές, οι οποίες εξαπλώθηκαν – όχι πάντα εύκολα… – και επηρέασαν τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής μεταξύ του 14ου και του 17ου αιώνα. Έτσι, παρακολουθούμε στο διάστημα των τριών αυτών αιώνων μιαν εντυπωσιακή άνθιση της λογοτεχνίας, των πολιτικών και φυσικών επιστημών και των τεχνών καθώς και το μεσουράνημα μεγάλων προσωπικοτήτων και καλλιτεχνών, όπως οι Λεονάρντο ντα Βίντσι και Μιχαήλ Άγγελος, οι οποίοι ενέπνευσαν τον όρο Homo Universalis.

Ταυτόχρονα, η αναγεννησιακή Ευρώπη καταδυναστεύεται από την καθολική Εκκλησία, από τους βασιλικούς οίκους και από τη φρενίτιδα για πλουτισμό δίχως όρια. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος αυτής της δεύτερης τάσης, ο Χριστόφορος Κολόμβος – το δίχως άλλο, ένας τολμηρός θαλασσοπόρος –, ο οποίος έπλευσε προς αναζήτηση των Ινδιών έχοντας κυρίως στο μυαλό και στην καρδιά του, εκτός από το πνεύμα της περιπέτειας, και αυτό του πλουτισμού.

Ο γνωστός στη χώρα μας Αμερικανός συγγραφέας Χάουαρντ Ζιν ξεκινά την «Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών», που κυκλοφορεί στη γλώσσα μας από τις εκδόσεις Αιώρα, ως εξής: 

«Άντρες και γυναίκες της φυλής Αράουακ, γυμνοί, ηλιοκαμένοι και γεμάτοι δέος, εμφανίστηκαν στις παραλίες του νησιού και κολύμπησαν για να δουν από κοντά εκείνο το παράξενο, μεγάλο πλοίο. Όταν ο Κολόμβος και οι ναύτες του βγήκαν στην ακτή κρατώντας σπαθιά και μιλώντας παράξενα, οι Αράουακ έτρεξαν να τους υποδεχτούν, τους προσέφεραν τροφή, νερό και δώρα. Ο Κολόμβος έγραψε αργότερα γι’ αυτό το περιστατικό στο ημερολόγιό του: “…μας προσέφεραν παπαγάλους, μπάλες από βαμβάκι, ακόντια και πολλά άλλα πράγματα, τα οποία αντάλλασσαν με γυάλινες χάντρες και κουδουνάκια. Αντάλλασσαν πρόθυμα οτιδήποτε τους ανήκε… Είναι καλοφτιαγμένοι, με γερά σώματα και όμορφα χαρακτηριστικά… Δεν οπλοφορούν και δεν γνωρίζουν τι είναι όπλα. Τους έδειξα ένα σπαθί και αυτοί από την άγνοιά τους το έπιασαν από τη λάμα και κόπηκαν. Δεν χρησιμοποιούν τον σίδηρο. Τα ακόντιά τους είναι φτιαγμένα από ξύλο… Θα ήταν ιδανικοί υπηρέτες… Με πέντε άντρες θα μπορούσαμε να τους υποτάξουμε όλους και να τους αναγκάσουμε να κάνουν οτιδήποτε θέλουμε”»… 

Εύκολα παρατηρεί κανείς ότι στα αποσπάσματα του Κολόμβου που παραθέτει ο Ζιν, γίνεται λόγος για το ότι «δεν γνωρίζουν τι είναι όπλα» ενώ πιο κάτω λέει ο ίδιος ότι «τα ακόντιά τους είναι φτιαγμένα από ξύλο», «δεν χρησιμοποιούν τον σίδηρο». Για να έχουμε μια ψυχρή και ακριβή εικόνα κι όχι μια συναισθηματική και ανακριβή, και όπλα είχαν και άρα μπορούσαν να κάνουν και πολέμους και…συγκρίσεις, απλώς μέχρι την άφιξη των Ευρωπαίων ζούσαν με τον δικό τους τρόπο, τον δικό τους πολιτισμό, τη δική τους προφορική παράδοση, μια και ήταν άνθρωποι δίχως γραπτή γλώσσα. Η γλώσσα τους εμπλουτιζόταν από το τραγούδι, τον χορό και την υποκριτική. 

Ο σκληρός νόμος του ισχυρότερου

Το πώς εννοούσε ο Κολόμβος την ανακάλυψη νέων χωρών έγινε σαφέστερο στο δεύτερο ταξίδι του, όταν πια μετά την πρώτη αυτοψία - εκτίμηση είχε συγκεκριμένους στόχους. Η αποστολή του: δούλοι και χρυσάφι! «Στο όνομα της Αγίας Τριάδας, ας συνεχίσουμε να στέλνουμε όσους σκλάβους μπορούν να πουληθούν!». Αυτό επιδίωκαν τώρα οι θαλασσοπόροι, προκειμένου να καλύψει η… Αγία Τριάδα τις ανάγκες της. Χαρακτηριστικό αυτής της απάνθρωπης συνθήκης είναι ότι οι γυμνοί δούλοι που στέλνονταν στη θεοκρατούμενη υποκριτική Ευρώπη προκαλούσαν με τη γύμνια τους τον αποτροπιασμό γιατί… «δεν έδειχναν περισσότερη ντροπή από τα ζώα». Ωστόσο, αυτό το ανελέητης σκληρότητας κυνήγι του χρυσού βάφτηκε με τόσο αίμα, που είναι σχεδόν αδύνατο να το εκτιμήσει κανείς. 

Η γη της επαγγελίας, από τη μέρα της περίφημης ανακάλυψής της, έγινε γη - κολαστήριο για τους γηγενείς πληθυσμούς που ζούσαν από αιώνες στα πατρογονικά τους εδάφη. Οι αριθμοί είναι αστρονομικοί και συντριπτικοί.

Ο εξευρωπαϊσμός της Αμερικής

Από τη στιγμή που πραγματοποιήθηκε το πρώτο ευρωπαϊκό βήμα στην αμερικανική ήπειρο, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για τη ζωή και τον πολιτισμό των γηγενών πληθυσμών. Η διαδικασία υπήρξε αργή και μαρτυρική, αρχής γενομένης από τον 15ο αιώνα για να ολοκληρωθεί τον 19ο, οπότε πλέον έχουμε να κάνουμε με μια νέα ήπειρο, ένα ιδιότυπο αντίγραφο της Ευρώπης. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι Αράουακ, που ήταν οι πρώτοι ιθαγενείς που ήρθαν σε επαφή με τους Ευρωπαίους, αριθμούσαν πριν από την άφιξη του Κολόμβου 200.000 χιλιάδες ψυχές, οι οποίες μέχρι το 1650 είχαν αφανιστεί. Ο θάνατος εξαπλώθηκε και μέσω επιδημιών στους ιθαγενείς πληθυσμούς, οι οποίοι δεν είχαν κανένα είδος ανοσίας στις συγκεκριμένες νόσους. Συνηθισμένες ασθένειες, όπως η ιλαρά κι η ανεμοβλογιά, αλλά και πιο επικίνδυνες, όπως η ευλογιά, αποδεικνύονταν φονικές γι’ αυτούς. Ορισμένοι ιστορικοί υπολογίζουν πως μέχρι και το 80% κάποιων γηγενών πληθυσμών πέθανε από ασθένειες που ήρθαν από την Ευρώπη και ότι 110 εκατομμύρια ιθαγενών της Αμερικής αφανίστηκαν κυρίως από τις ευρωπαϊκές αρρώστιες, την απληστία αλλά και το πνεύμα της περιπέτειας, της αντιπαλότητας, του τυχοδιωκτισμού και της σύγκρουσης που ενυπάρχουν ατιθάσευτα στην ανθρώπινη φύση… 

Προφανώς, οι ιθαγενείς της αμερικανικής ηπείρου δεν είχαν καμιάν ανάγκη «εκπολιτισμού». Όλες οι μαρτυρίες μάς μιλούν για έναν ιδιαίτερο πολιτισμό που βασιζόταν σε ήθη και έθιμα, σε νόμους άγραφους, και κάνουν λόγο για μια κοινωνία ειρηνική που λειτουργούσε με κανόνες κοινοκτημοσύνης πάνω στην οποία στήριζαν και τις σχέσεις τους. Όπως και να έχει, καμιά επίκληση – κυρίως, δε, αυτή της προόδου – δεν δικαιολογεί την εξολόθρευση και τον αφανισμό των ιθαγενών πληθυσμών της αμερικανικής ηπείρου. Πρόκειται για ένα έγκλημα κολοσσιαίων διαστάσεων. 

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1871 στις 02-07-2015