Ένα μετέωρο δημοψήφισμα*

Το Ποντίκι

του Σταύρου Χριστακόπουλου

Το ενδεχόμενο δημοψήφισμα είναι το κορυφαίο πολιτικό σενάριο, ειδικά από τη Δευτέρα το βράδυ, οπότε ο Αλέξης Τσίπρας επιβεβαίωσε ότι το ενδεχόμενο αυτό είναι ανοιχτό και παράλληλα απέκλεισε το έτερο δημοφιλές σενάριο περί εκλογών.

«Έχω μια λαϊκή εντολή που με περιορίζει σε ένα πλαίσιο. Σκληρή διαπραγμάτευση για λύση εντός του ευρώ». Σε δημοψήφισμα θα τεθεί η συμφωνία με τους πιστωτές, αν αυτή ξεφεύγει από το πλαίσιο της λαϊκής εντολής, σύμφωνα με τον πρωθυπουργό, ο οποίος όμως συμπλήρωσε: «Πιστεύω όμως πως δεν θα χρειαστεί να πάμε σε δημοψήφισμα». Με άλλα λόγια, το άφησε να αιωρείται, χωρίς να δεσμεύεται.

Την ίδια ώρα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ «απειλούν» ποικιλοτρόπως με δημοψήφισμα και κάποια από αυτά, όπως ο αντιπρόεδρος της Βουλής Αλ. Μητρόπουλος, θεωρούν ότι η συμφωνία, ανεξαρτήτως προσήμου, θα πρέπει να τεθεί προς έγκριση από τον λαό

Πόσο πιθανό όμως – και, κυρίως, πόσο σκόπιμο – είναι ένα δημοψήφισμα για την τελική συμφωνία της κυβέρνησης με τους δανειστές της Ελλάδας;

Ως προς τις πιθανότητες, είναι δύσκολο να τις προσεγγίσει κάποιος, αν και ο τρόπος με τον οποίο διατύπωσε τη θέση του ο Τσίπρας δεν προκάλεσε κάποιον αντίκτυπο στο ευρωπαϊκό πεδίο. Η σκοπιμότητα και η χρησιμότητά του όμως σηκώνουν πολλή συζήτηση.

Τα πιθανά οφέλη

Κατ’ αρχάς – αν μπορούσαμε, σε «συνθήκες εργαστηρίου», να απομονώσουμε ένα δημοψήφισμα από την πολιτική πραγματικότητα – φαίνεται να είναι μια εξαιρετική ευκαιρία ώστε η κυβέρνηση να επιτύχει μια σειρά δύσκολους πολιτικούς στόχους:

◆ Να «μαντρώσει» το μεγαλύτερο τμήμα της αντιπολίτευσης, δηλαδή τη μνημονιακή εκδοχή της, στην υπερψήφιση μιας κυβερνητικής συμφωνίας. Είναι αυτό που ο Γ. Παπανδρέου, όπως κατηγορείται, δεν θέλησε να κάνει δεσμεύοντας και τη Ν.Δ. στο πρώτο μνημόνιο, με αποτέλεσμα να μείνει το ΠΑΣΟΚ μόνο του στην πολιτική θύελλα και να οδηγηθεί στην καταστροφή.

◆ Να σύρει κυρίως τη Ν.Δ. στην αποδοχή της πολιτικής της, καθώς θα είναι δύσκολο για τον Σαμαρά – αλλά και τον όποιο επόμενο πρόεδρο της Ν.Δ. – να καταριέται μια συμφωνία την οποία έχει ψηφίσει η λαϊκή βάση του κόμματος.

◆ Να υπερβεί την όποια εσωκομματική αντίρρηση στο πλαίσιο είτε του ΣΥΡΙΖΑ είτε των ΑΝ.ΕΛΛ.

◆ Να τεθεί στο απυρόβλητο της κριτικής για σημαντικό χρονικό διάστημα – και στο πολιτικό και στο κοινωνικό επίπεδο.

Όμως όλα αυτά σε «συνθήκες εργαστηρίου». Εκτός του «εργαστηρίου» η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη.

Τα δύσκολα ερωτήματα 

Ο πρωθυπουργός, αποδεχόμενος δημοσίως το ενδεχόμενο δημοψηφίσματος, έθεσε και την πολιτική προϋπόθεση για τη διεξαγωγή του: αν η συμφωνία «ξεφεύγει από το πλαίσιο της λαϊκής εντολής». 

Αμέσως προκύπτουν τα πρώτα ερωτήματα: 

◆ Γιατί η κυβέρνηση θα δεχόταν να συνάψει μια συμφωνία έξω από το «πλαίσιο της λαϊκής εντολής»; Δεν θα ήταν αυτό μια παραδοχή ότι προεκλογικά είχε πλήρη άγνοια της ευρωπαϊκής πραγματικότητας;

◆ Ακόμη και αν η συμφωνία αυτή υπερψηφιζόταν, πώς η κυβέρνηση θα δεχόταν να την εφαρμόσει, όταν η παραβίαση της λαϊκής εντολής είναι ταυτόσημη με την παραβίαση του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ που υπερψηφίστηκε στις εκλογές;

◆ Η προσφυγή σε δημοψήφισμα δεν σημαίνει, άραγε, παραδοχή ότι η διαπραγμάτευση της κυβέρνησης απέτυχε να αποδώσει θετικό αποτέλεσμα και ότι το αποτέλεσμά της είναι μια σαφής πολιτική ήττα;

◆ Ποιος εγγυάται ότι η κυβερνητική ήττα στη διαπραγμάτευση δεν θα έχει συνέπεια να ηττηθεί και στα επόμενα στάδια – καθώς, όπως άλλωστε είναι αυτονόητο, η διαπραγμάτευση με τους δανειστές δεν είναι «μια κι έξω», αλλά θα διεξάγεται σε πολλά στάδια, καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας της;

◆ Γιατί, εν τέλει, η κυβέρνηση, με το «καλημέρα» της θητείας της, να αποδεχθεί ότι ηττήθηκε πολιτικά; Δεν θα έθετε τον εαυτό της στη δίνη μιας σαρωτικής αμφισβήτησης;

Τι λένε οι δανειστές;

Μια πολύ ενδιαφέρουσα παράμετρος στη συζήτηση αυτή είναι η άποψη των δανειστών για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Μέχρι στιγμής δεν έχει ακουστεί η φωνή τους, ίσως επειδή δεν θεωρούν πολύ πιθανό το ενδεχόμενο. Προς το παρόν το μόνο απτό στοιχείο που διαθέτουμε είναι η συμπεριφορά τους προς τον ΓΑΠ, από τον οποίο η Μέρκελ, σύμφωνα με τους «Financial Times», ζήτησε το δημοψήφισμα, αν γίνει, να περιέχει ένα καθαρό ερώτημα για «ναι ή όχι στο ευρώ».

Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να δούμε κατά πόσον ένα δημοψήφισμα για τη συμφωνία θα εμπεριείχε, έστω έμμεσα, το ερώτημα για παραμονή στο ευρώ. Στην πραγματικότητα θα ήταν μάλλον αδύνατον να μην το περιέχει – ή να μην ερμηνευθεί ότι το περιέχει. 

Η μη αποδοχή μιας «συμφωνίας διάσωσης», όπως θα ονομάζεται από τους Ευρωπαίους και τις αγορές – ανεξαρτήτως από το πώς θα τη λέμε στην Ελλάδα – θα σημαίνει και μη αποδοχή του ευρώ, αφού χωρίς τη συμφωνία η Ελλάδα θα έμενε εκτός χρηματοδότησης και θα έπρεπε να προχωρήσει στην έξοδό της και την καθιέρωση εθνικού νομίσματος.

Περαιτέρω τίθεται ένα ακόμη ζήτημα: Θα μπορούσε η Ευρωζώνη να αποδεχθεί ότι τίθεται δημοψηφισματικό ερώτημα για την ανάκληση της συμμετοχής στο ευρώ όταν ολόκληρη η ρητορική των διαχειριστών της επικεντρώνεται στο ότι η συμμετοχή στο ενιαίο νόμισμα είναι μη ανακλητή; 

Όλοι γνωρίζουμε – και μάλιστα αποτελεί κεντρικό διαπραγματευτικό επιχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ και της κυβέρνησης – ότι η έξοδος μιας χώρας θα απειλούσε τη συνοχή ολόκληρης της Ευρωζώνης, αφού αυτομάτως θα ετίθετο το ερώτημα στις αγορές: «Ποιος είναι ο επόμενος;», με συνέπεια έναν νέο γύρο κρίσης. Πώς λοιπόν η Ελλάδα θα ακύρωνε μόνη της ένα δικό της βασικό επιχείρημα προσφέροντας επιπλέον όπλα στους αμφισβητίες της παραμονής της στο ευρωνόμισμα;

Οι απαντήσεις στα ερωτήματα είναι και θα παραμείνουν άγνωστες όσο το ενδεχόμενο δημοψηφίσματος παραμένει αυστηρά θεωρητικό.

Πάντως, όπως ήδη είπαμε, ο πρωθυπουργός το βλέπει μόνο σε περίπτωση που τα πράγματα στραβώσουν στη διαπραγμάτευση. Η διατύπωσή του παραπέμπει περισσότερο στην επίκληση του δημοψηφίσματος ως διαπραγματευτικού όπλου τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό πεδίο. Πάντως και μια άλλη ανάγνωση θέλει τη διατύπωση του Αλέξη Τσίπρα να αποτελεί μάλλον... διαβεβαίωση προς τους δανειστές ότι το περί δημοψηφίσματος αναφέρεται αποκλειστικά για εσωτερική χρήση. Ίδωμεν...

* Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 1862 στις 30-04-2015