Το Ανατολικό Ζήτημα ανοίγει και πάλι

Νέα Πολιτική

του Μελέτη Μελετόπουλου*

Το ρήγμα μεταξύ της τεκτονικής πλάκας της Ασίας και της τεκτονικής πλάκας της Ευρώπης, προκάλεσε πολλούς «σεισμούς» μεγατόνων  στην παγκόσμια ιστορία. Δύο διαφρετικοί, αντίθετοι κόσμοι συγκρούσθηκαν βίαια πάνω σε αυτό το ρήγμα. Εισβολές, εκστρατείες, σταυροφορίες, ιεροί και μη ιεροί πόλεμοι, ακόμα και γενοκτονίες, έλαβαν χώρα στην τεθλασμένη κάθετη ζώνη που αρχίζει από την Κριμαία, περνάει από τον Βόσπορο, το Αιγαίο, την Κύπρο και την Παλαιστίνη και καταλήγει στην διώρυγα του Σουέζ.

Η ζώνη αυτή αποτελεί το όριο δύο κόσμων, της Ανατολής και της Δύσης. Ο έλεγχός της από μία ισχυρή δυτική δύναμη  (Ελληνιστικά βασίλεια, Ρώμη, Βυζάντιο) εξασφάλιζε σταθερότητα και απωθούσε την βαρβαρότητα στα βάθη της Ανατολής. Αυτός υπήρξε ακριβώς ο ιστορικός γεωπολιτικός ρόλος του Ελληνισμού.

Όταν μία ανατολική δύναμη (πχ.η Περσία στην αρχαιότητα, οι Άραβες στον Μεσαίωνα και οι Τούρκοι μετά την Άλωση της Κωνταντινούπολης) κατείχε την οριακή αυτή περιοχή, τότε απειλείτο ολόκληρη η Δύση με καταστροφή και πολιτισμική εξάλειψη. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτό που αποκαλούμε σήμερα «δυτικός πολιτισμός», δηλαδή ο πολιτισμός της Ελευθερίας του Πνεύματος, της Δημοκρατίας, του Ορθού Λόγου, των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με όλες τις παρεκκλίσεις και τις ατέλειές του), διασώθηκε οριακά από τον κίνδυνο της εξαφάνισής του από την περσική απειλή στον Μαραθώνα και στην Σαλαμίνα κατά την Αρχαιότητα, από τους Άραβες στο Πουατιέ και στα τείχη της Κωνσταντινούπολης στον Μεσαίωνα, από τους Τούρκους στα τείχη της Βιέννης στην νεώτερη εποχή.

Κατά τους τελευταίους αιώνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι δυτικές δυνάμεις κατώρθωσαν να διεισδύσουν, με διάφορες συμφωνίες και συμβάσεις, στην οικονομία και στη πολιτικό σύστημα των Οθωμανών, και να ελέγξουν σε σημαντικό βαθμό την αχανή και γεωπολιτικά κρίσιμη οθωμανική επικράτεια. Αλλά δεν την διαμέλισαν, διότι διαφωνούσαν στην διανομή της. Κυρίως, οι Αγγλογάλλοι δεν ήθελαν επ’ ουδενί λόγω την κάθοδο της Ρωσσίας στα Στενά και στο Αιγαίο. Αυτή η σιωπηρή συναίνεση μεταξύ Αγγλογάλλων και Ρώσσων ονομάστηκε «Δόγμα της Ακεραιότητος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».

Όταν άρχισε, παρά την βούληση των ευρωπαϊκών δυνάμεων, η αποσύνθεση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αρχής γενομένης από την Ελληνική Επανάσταση, ετέθη το ζήτημα της τύχης των εδαφών της, που βρίσκονταν ακριβώς στην επίμαχη περιοχή μεταξύ του Ανατολικού και του Δυτικού κόσμου. «Ανατολικό Ζήτημα» ονομάστηκε από τους ιστορικούς και τους γεωπολιτικούς αναλυτές ακριβώς αυτό το πρόβλημα.

Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις (Μεγάλη Βρεταννία, Γαλλία, Ρωσσία, Αυστρία κλπ.) κατώρθωσαν να ελέγξουν την περιοχή, απορροφώντας στην σφαίρα επιρροής τους τα νεοσύστατα κράτη που προέκυπταν από την σταδιακή αποδόμηση της οθωμανικής επικράτειας. Η Ελλάδα, η Σερβία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, κατά την διάρκεια του 19^ου αιώνα, προσκολλήθηκαν στις Μεγάλες Δυνάμεις της Δύσης.

Το 1920, όταν η εναπομείνασα Οθωμανική Αυτοκρατορία διαλύθηκε και τυπικά, οι δυτικές δυνάμεις δημιούργησαν μία σειρά από διαφόρων μορφών και βαθμών προτεκτοράτα στην Οθωμανική Εγγύς Ανατολή (Ιράκ, Συρία, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος, Παλαιστίνη, Ιορδανία, Λιβύη κλπ.). Η ίδρυση του Ισραήλ, το 1948, ενίσχυσε την δυτική παρουσία στην περιοχή. Ακόμη και η κεμαλική Τουρκία τελικώς υπήχθη στον δυτικό έλεγχο, αφού έγινε μέλος του ΝΑΤΟ το 1952.

Ο Ψυχρός Πόλεμος παγίωσε το έλεγχο των Μεγάλων Δυνάμεων σε όλη την ζώνη μεταξύ Ασίας και Δύσης. Έτσι, ο δυτικός κόσμος (στον οποίον προσετέθησαν οι ΗΠΑ και στον οποίον από πολιστισμικής πλευράς ασφαλώς συμπεριλαμβάνεται και η Ρωσσία) σε όλη την διάρκεια του Εικοστού Αιώνα είχε, κατά κάποιον τρόπο, λύσει το Ανατολικό Ζήτημα, εξασφαλίζοντας σταθερότητα στην περιοχή, απομακρύνοντας από την εξουσία αντιδυτικές δυνάμεις και εντάσσοντας τις διάφορες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Εγγύς Ανατολής στην δυτική αρχιτεκτονική ασφαλείας, είτε στο ΝΑΤΟ, είτε στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας, είτε στην Βρεταννική Κοινοπολιτεία είτε στην πολιτισμική σφαίρα της Γαλλοφωνίας κλπ.

Ο δυτικός κόσμος άρχισε να χάνει τον έλεγχο της κρίσιμης περιοχής που βρίσκεται στο ρήγμα Ανατολής-Δύσης, ήδη από το 1979 στο Ιράν, με την πτώση του Σάχη και την άνοδο του Χομεϊνί. Ακολούθησαν οι ατυχείς πόλεμοι στο  Αφγανιστάν, στο Ιράκ και πιο πρόσφατα στην Λιβύη, που προκάλεσαν χάος, μέσα από το οποίο αναδύθηκαν καθαρά αντιδυτικές δυνάμεις ακραίων φονταμενταλιστών, που όραμά τους είναι η καταστροφή του δυτικού κόσμου.

Η Δύση έχασε τον έλεγχο της κρίσιμης περιοχής, στο βόρειο Ιράκ και στην βόρεια Συρία σχηματίστηκε χαλιφάτο μεσαιωνικών προδιαγραφών που σφαγιάζει χριστιανούς και άλλους «αιρετικούς», η Λιβύη περιήλθε υπό τον έλεγχο ακραίων στοιχείων, ενώ στην Αίγυπτο ο στρατός προσπαθεί να ελέγξει ένα κίνημα που γκρεμίζει χριστιανικές εκκλησίες και διώκει τους Κόπτες. Η Εγγύς Ανατολή έγινε περιοχή αντιδυτικής εξόρμησης, προσηλυτισμού, αποκεφαλισμών και παραγωγής τρομοκρατών.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι η Τουρκία. Αν η χώρα αυτή κλίνει οριστικά προς ανατολάς, η Ελλάδα θα βρεθεί για άλλη μια φορά ακριβώς πάνω στο ρήγμα Ανατολής-Δύσης. Και αυτήν την φορά εν μέσω βαθειάς πολιτισμικής και κοινωνικής κρίσης και με μειωμένα αντανακλαστικά.

*Διευθυντής της Νέας Πολιτικής (Δημοσιεύθηκε στο Kontra News)