Προβληματισμοί και Εκτιμήσεις για το μέλλον της ΠΓΔΜ

Νέα Πολιτική

του Ιπποκράτη Δασκαλάκη*

Τα πρόσφατα γεγονότα στο Κουμάνοβο αποδεικνύουν για άλλη μια φορά πόσο εύθραυστη είναι η βαλκανική συνύπαρξη και η σταθερότητα της περιοχής. Οι αιτίες της εκρηκτικής ατμόσφαιρας είναι πολυάριθμες και γνωστές με εμπλοκή εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων και συσσώρευση σφαλμάτων εκατέρωθεν. Η περιοχή των Βαλκανίων, επιπλέον, σήμερα συμπιέζεται από τις τεκτονικές αναταράξεις που εκτείνονται από τις στέπες της Ουκρανίας και κινούμενες νότια φθάνουν μέχρι στις ερήμους του Maghreb.  

Η συνταγή ειρήνευσης που δοκιμάστηκε τη δεκαετία του 1990 βασίσθηκε στην αποδόμηση της πολυεθνικής Γιουγκοσλαβίας και στην αντικατάσταση της από αριθμό μικρότερων και ασθενέστερων (άρα και περισσότερο εξαρτημένων) κρατών. Η συνταγή απλή και δοκιμασμένη, αλλά ο φόβος της παραβίασης της αρχής του απαραβίαστου των συνόρων σε συνδυασμό με την επιθυμία αποφυγής ανθρωπιστικής κρίσεως εμπόδισαν (ίσως και ορθά) τη ριζική και τολμηρή επαναχάραξη τους. Αποτέλεσμα, η δημιουργία δυσλειτουργικών κρατών και περίεργων οντοτήτων στα οποία οι υποβόσκουσες εθνοτικές και θρησκευτικές αντιπαλότητες δυναμιτίζουν την εσωτερική σταθερότητα και τις μεταξύ τους σχέσεις. Ως γνωστόν, μετά τις εδαφικές αλλαγές που συνόδευσαν τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η επαναχάραξη των συνόρων αποτέλεσε ένα θέμα «ταμπού» για τα κράτη της Ευρώπης και τη διεθνή κοινότητα.

Η δυναμική όμως των κοινωνιών και οι ανισορροπίες ισχύος αδιαφορούν για τη θέσπιση διεθνών κανόνων προστασίας του «status quo». Αποτέλεσμα η δημιουργία διαρκώς αυξανόμενου αριθμού οντοτήτων με υπαρκτά τα βασικά χαρακτηριστικά κρατικής υπόστασης αλλά απουσία ευρύτερης αναγνώρισης. Η αρχική συνταγή σταθεροποίησης των Βαλκανίων μετά τη διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας, προέβλεπε τη σταδιακή ένταξη των νέων κρατών στους ευρωπαϊκούς και ατλαντικούς θεσμούς (πρακτική που όντως αποδείχτηκε αποτελεσματική στην περίπτωση των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης). Εξωτερικοί όμως παράγοντες και εσωτερικές αδυναμίες των κρατών αυτών εμπόδισαν την ολοκλήρωση του σχεδιασμού με αποτέλεσμα τα τελευταία να αισθάνονται πλέον παγιδευμένα και χωρίς ορατό μέλλον (άρα ευάλωτα και σε κάθε εθνικιστικό παροξυσμό).

Ένα τέτοιο προβληματικό κράτος είναι και η ΠΓΔΜ στα βόρεια σύνορα μας. Η συνύπαρξη δύο εθνοτήτων, με θρησκευτικές και πολιτιστικές διαφοροποιήσεις, καθίσταται προβληματική από τον αλβανικό εθνικισμό αλλά και την έλλειψη προοπτικής που η ελίτ των Σκοπίων αδυνατεί να εξασφαλίσει στους αναζητούντες ταυτότητα κατοίκους των. Η Συμφωνία της Οχρίδος (2001) είχε εξασφαλίσει μια εύθραυστη βάση συνδιαλλαγής και συνύπαρξης των δύο εθνοτήτων σε μια κρατική οντότητα που χαρακτηρίζεται από τη χαρακτηριστική βαλκανική δυσλειτουργία των θεσμών, τη διαφθορά και την έλλειψη δημοκρατικής κουλτούρας και πνεύματος συνδιαλλαγής.

Οι πρόσφατες συγκρούσεις αποδεικνύουν την πλασματική και εύθραυστη κρατική υπόσταση και τις υποφώσκουσες (και εισαγόμενες) ανατρεπτικές δραστηριότητες. Οι πάντοτε δημοφιλείς θεωρίες συνωμοσίας διαβλέπουν ακόμη και διασύνδεση των γεγονότων με προειδοποίηση προς το καθεστώς των συνεπειών που ενδέχεται να έχει τυχόν απόφαση σύμπλευσης με τα σχέδια διέλευσης του πολυσυζητημένου ρωσικο-τουρκικού αγωγού φυσικού αερίου.

Ας προσπαθήσουμε όμως να εκτιμήσουμε τις συνέπειες των πρόσφατων γεγονότων στο Κουμάνοβο. Το αναμενόμενο μήνυμα που έπεται των συγκρούσεων θα είναι άμεσο και αυστηρό προς τους εμπλεκομένους (δεν θα περιορίζεται μόνο σε Ελλάδα και ΠΓΔΜ): τιθασεύστε τις ακραίες φωνές, αποδεχθείτε τους κανόνες του παιχνιδιού (νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις), επιλύστε τις μεταξύ σας διαφορές με αμοιβαίους συμβιβασμούς και προσαρμοστείτε στις προϋποθέσεις ένταξης στους δυτικούς θεσμούς έστω και με αβέβαιη την ημερομηνία εισόδου. Οι συγκρούσεις στο Κουμάνοβο (προσχεδιασμένες ή τυχαίες) αποτελούν μια προειδοποίηση για τα όρια ελιγμών του κάθε κράτους και κάθε καθεστώτος. Ας μη ξεχνάμε ότι ο πρωθυπουργός των Σκοπίων συναντά ήδη έντονες κριτικές στο εσωτερικό και εξωτερικό για τις πολιτικές του επιλογές και έχει στοχοποιηθεί για την επιβολή ενός αυταρχικού και διεφθαρμένου καθεστώτος. Συγχρόνως, διακριτικά του καταλογίζεται μια ακραία συμπεριφορά που δυναμιτίζει ενδεχόμενη λύση του προβλήματος με την Ελλάδα αλλά και σκλήρυνση της θέσεως του έναντι του αλβανικού στοιχείου. Φυσικά, οι πιέσεις θα ενταθούν προς όλες τις κατευθύνσεις συμπεριλαμβανομένης βεβαίως και της χώρας μας, της οποίας η αδύνατη οικονομικά και πολιτικά θέση σε συνδυασμό με προηγούμενες δηλώσεις του κυβερνώντος και πλειοψηφούντος κόμματος  καθιστούν ενδεχόμενο έναν ακόμη «έντιμο» συμβιβασμό.

Δεν καταδικάζουμε αναφανδόν ένα συμβιβασμό. Πραγματικά το δίλλημα της χώρας μας είναι κρίσιμο και δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί με κομματικά κριτήρια ούτε όμως και με εθνικιστικές κορώνες (όπως συνέβαινε στο παρελθόν). Είναι χρήσιμο να αναρωτηθούμε, υπέρ ποίας πλευράς εργάζεται ο χρόνος ενώ ακολουθούν και άλλα ερωτήματα. Ένα απελπισμένο και εθνοτικά διασπασμένο κράτος θα καταστεί πιο συνεργάσιμο και ευάλωτο ή θα οδηγηθεί στον εθνικό παροξυσμό σε μια ύστατη προσπάθεια δημιουργίας εθνικής ταυτότητας; Επιπλέον, ένα ακόμη failed state στα βόρια σύνορα μας την παρούσα περίοδο, τι αποσταθεροποιητικές συνέπειες θα έχει; Μήπως ένας επώδυνος, για εμάς συμβιβασμός, θα εξελιχθεί αύριο σε μια μη αναστρέψιμη παραχώρηση που τελικά δε θα βοηθήσει να αποφευχθεί η απευκταία διάσπαση και δε θα αποτρέψει τις αρνητικές εναντίον μας αλυτρωτικές επιδιώξεις;

Σε κάθε περίπτωση, τυχόν λύση της ελληνοσκοπιανής διαφοράς πρέπει να  επεκτείνεται σε όλα τα ανοιχτά θέματα, να μην επιδέχεται παρερμηνειών και να μη δημιουργεί αισθήματα συντριπτικής υποχώρησης σε καμία πλευρά. Άσχετα όμως από την εξεύρεση λύσεως ή μη, πρέπει εκ μέρους μας να υπάρξει μια συνεχής και συντονισμένη προσπάθεια φιλικής προσέγγισης του γειτονικού λαού (αλλά και των λοιπών γειτονικών βαλκανικών χωρών) με όπλο την οικονομία και την ήπια ισχύ μας.  Το κράτος αυτό δεν πρέπει να αφεθεί να καταρρεύσει ούτε και να στραφεί προς αντίπαλες μας χώρες σε μια αγωνιώδη προσπάθεια επιβίωσης του.

Συνοψίζοντας, αναμένουμε αύξηση των πιέσεων προς όλους τους εμπλεκόμενους, χωρίς να αγνοούμε ότι η εξασκούμενη έναντι έκαστης πλευράς πίεση είναι ανάλογη όχι μόνο της αδυναμίας της αλλά και της αποφασιστικότητας της και της αντίληψης της σθεναρής και σταθερής στάσεως που η τελευταία έχει δημιουργήσει σε βάθος χρόνου. Δυστυχώς στα τελευταία κριτήρια δεν έχουμε εξασφαλίσει καλή βαθμολογία.

* Υποστράτηγος εα, μέλος του ΕΛΙΣΜΕ