Bonus τραπεζικών και αστάθεια

oikonomica

Από το ξεκίνημα της κρίσης μεγάλη δημοσιότητα δόθηκε στο γεγονός ότι μεσαία και ανώτερα τραπεζικά στελέχη απολάμβαναν μεγάλα εισοδήματα, με τη μορφή bonus, τα οποία προκαλούσαν τους απλούς πολίτες που εμπιστεύονται τις αποταμιεύσεις τους στις τράπεζες. Δόθηκε η εντύπωση ότι οι τραπεζικοί πήραν τα χρήματα του κόσμου και το έσκασαν, γεγονός που απέχει πολύ από την αλήθεια. Τα bonus των τραπεζικών όμως, όπως δίνονται σήμερα, συμβάλουν σημαντικά στην αστάθεια του τραπεζικού συστήματος, όχι όμως λόγω του μεγέθους τους, αλλά λόγω της φύσης τους. Η όλη δε φιλολογία περί περιορισμού τους δε βοηθάει στη σταθεροποίηση του συστήματος, απλώς μειώνει τα εισοδήματα των στελεχών των τραπεζών χωρίς να επωφελείται κανένας στην πραγματικότητα.

Οι τράπεζες και γενικότερα όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις δίνουν έμφαση στην απόδοση των επενδύσεών τους. Ένας από τους κυρίαρχους δείκτες από τους οποίους κρίνεται η απόδοση ενός ανώτερου διευθυντικού στελέχους είναι ο ROI (Return on Investment). Είναι ο δείκτης του καθαρού κέρδους προς την επένδυση που πραγματοποιήθηκε για την επίτευξή του. Όσο πιο μεγάλα κέρδη επιτυγχάνει ένα στέλεχος, τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η αμοιβή του. Πολλές φορές αντί για bonus δίνονται στα διευθυντικά στελέχη μετοχές της εταιρείας ή stock options. Υπάρχει διάχυτη η άποψη ότι τα υψηλά κέρδη  αντανακλούν επιτυχημένη διοίκηση από την πλευρά των ανωτάτων στελεχών και η άνοδος της τιμής της μετοχής σημαίνει καλή αξιολόγηση της απόδοσης της εταιρείας από τους επενδυτές.

Ένα πολύ σημαντικό εργαλείο που συνεισφέρει στην επίτευξη υψηλών ποσοστών κερδών είναι η υψηλήμόχλευση. Αν μια επένδυση €100.000 πραγματοποιηθεί με ίδια κεφάλαια €50.000 και άλλα τόσα δανεικά και αποδόσει €10.000 κέρδη, ο δείκτης ROI της θα είναι 10.000/50.000 = 20%. Αν η ίδια επένδυση με την ίδια αποδώση είχε πραγματοποιηθεί με €10.000 ίδια κεφάλαια και €90.000 δανεικά, ο δείκτης ROI των ιδίων κεφαλαίων θα ήταν 10.000/10.000 = 100%. Αντίστοιχα έχοντας €50.000 διαθέσιμα, ένα στέλεχος προτιμάει να κάνει επενδύσεις €500.000 παρά €100.000. Οι επενδύσεις €500.000 αποφέρουν μεγαλύτερα πιθανά κέρδη, άρα και μεγαλύτερα bonus για τον ίδιο. Οι επενδύσεις των €500.000 με ίδια κεφάλαια μόνο €50.000 ενέχουν μεγαλύτερο ρίσκο, όπως έχουμε εξηγήσει και παλαιότερα.

Τα κέρδη μιας τράπεζας λοιπόν δεν εξαρτώνται μόνο από την αποδοτικότητα της διοίκησής της, αλλά και από τους κινδύνους στους οποίους εκτίθεται. Υψηλά κέρδη μπορούν να επιτευχθούν και αν η διοίκηση της τράπεζας επενδύσει σε ένα Σαββατοκύριακο στο Las Vegas. Αν το στέλεχος είναι τυχερό σε μια επίσκεψη, μπορεί να αποκομίσει σημαντικά κέρδη. Αυτό το ενδεχόμενο είναι βέβαια εξαιρετικά απίθανο, αν όμως ένα στέλεχος απολαμβάνει ποσοστά 5% επί των κερδών και δεν έχει καμία επίπτωση σε περίπτωση απωλειών δεν έχει κανένα λόγο να μη ρισκάρει. Ούτως ή άλως σε περίπτωση που η επένδυση δεν πάει καλά δε θα επωμιστούν οι ίδιοι το κόστος.

Στην πραγματικότητα βέβαια οι τράπεζες δε τζογάρουν σε καζίνο. Οι επενδύσεις σε παράγωγα βέβαια στις οποίες επιδίδονται οι τράπεζες μπορεί να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας, από το ποντάρισμα σε ένα καζίνο, βασίζονται όμως στην ίδια αρχή του τζογαρίσματος.

Όταν αναλαμβάνονται ρίσκα οι μέτοχοι της τράπεζας μπορούν να κερδίσουν ή να χάσουν ανάλογα με την έκβαση της επένδυσης. Όταν όμως οι αμοιβές των στελεχών δεν εξισορροπούνται από ισοβαρείς απώλειες σε περίπτωση ζημιών, τότε αυτά έχουν ισχυρά κίνητρα να αναλαμβάνουν ρίσκα, τα οποία οι μέτοχοι μπορεί να μην ενέκριναν, αν τα γνώριζαν βέβαια. Επιπρόσθετα σε περίπτωση που οι ζημιές είναι μεγάλες, τότε πλήττονται, εκτός από τους μετόχους και οι πιστωτές της τράπεζας ή ακόμα και οι φορολογούμενοι, σε περίπτωση που η τράπεζα χρειαστεί κρατική ενίσχυση.

Ο κίνδυνος που αναλαμβάνουν οι φορολογούμενοι είναι εξαιρετικά μεγάλος στην περίπτωση που τα τραπεζικά στελέχη πολλών τραπεζών ακολουθούν παρόμοιες στρατηγικές επενδύσεων υψηλού ρίσκου. Σε περίπτωση που οι στρατηγικές αυτές δεν ευοδώσουν πολλές τράπεζες ταυτόχρονα θα αντιμετωπίσουν προβλήματα και η στήριξη που θα χρειαστεί να παρέχει ο φορολογούμενος μπορεί να τινάξει τον κρατικό προϋπολογισμό στον αέρα. Αυτός ο συνωστισμός των τραπεζικών στελεχών στις ριψοκίνδυνες επενδύσεις είναι εξαιρετικά ελκυστικός επειδή παρέχει μια καλή δικαιολογία σε περίπτωση που τα πράγματα δεν πάνε καλά. Δικαιολογίες του τύπου «Κάναμε όλοι το ίδιο λάθος», ή «Δε μπορούμε να μείνουμε απρόσβλητοι από μια κρίση που έχει πλήξει ολόκληρο το σύστημα» παρέχουν έναν εξαιρετικό τρόπο αποποίησης των όποιων προσωπικών ευθυνών.

Οι μεγάλοι συντελεστές ROI  που πέτυχαν τα πιστωτικά ιδρύματα πριν την κρίση του 2008 παρείχαν τη βάση για την πληρωμή τεράστιων bonus σε τραπεζικά στελέχη ακόμα και στις περιπτώσεις που οι τράπεζες ετίθεντο σε ολοένα και μεγαλύτερους κινδύνους και αύξαναν την εξάρτησή τους από δανεικά κεφάλαια. Κατά την περίοδο που ακολούθησε βέβαια, οπότε και οι τράπεζες εμφάνισαν σημαντικές ζημιές, οι αμοιβές των στελεχών τους δε μειώθηκαν ανάλογα για να αντιστοιχούν με τους πολύ μικρότερους ή ακόμα και αρνητικούς δείκτες ROI.

Η μείωση λοιπόν των bonus των στελεχών δε λύνει το πρόβλημα. Η όλη δομή τους είναι αυτή που ευνοεί την ανάληψη κινδύνων. Αν δε βρεθεί ένας τρόπος να υπάρχει ανταμοιβή σε περίπτωση κέρδους και ανάλογη ποινή σε περίπτωση ζημιών η απλή μείωση του ύψους των bonus δεν έχει κανένα απολύτως νόημα.