Γιατί το κράτος δεν τυπώνει χρήμα για να καλύψει τις ανάγκες του;

oikonomica

Γίναμε μάρτυρες αυτό το φθινόπωρο μιας διαμάχης στη βουλή των αντιπροσώπων των Ηνωμένων Πολιτειών μεταξύ δημοκρατικών και ρεπουμπλικάνων η οποία έχει οδηγήσει τις ΗΠΑ σε μερική αναστολή των λειτουργιών της Ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Στο ένα επίκεντρο της διαμάχης βρίσκεται το όριο δανεισμού της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Στο άλλο άκρο βρίσκεται η μεταρρύθμιση που προωθεί ο πρόεδρος Ομπάμα στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης.

Οι ΗΠΑ σε αντίθεση με την Ελλάδα δεν έχουν πρόβλημα να δανειστούν χρήματα. Οι αγορές είναι ανοικτές για αυτές και πολύ πρόθυμες να τους δανείσουν. Στις ΗΠΑ όμως υπάρχει όριο μέχρι το οποίο μπορεί να δανειστεί η ομοσπονδιακή κυβέρνηση, και το όριο αυτό τίθεται από το κογκρέσο. Σε περίπτωση που το όριο δεν αυξηθεί οι ΗΠΑ δε θα μπορέσουν να δανειστούν αρκετά κονδύλια για να εκτελέσουν τον προϋπολογισμό τους. Αυτός είναι και ο λόγος που κλείνουν οι ομοσπονδιακές υπηρεσίες. Αφού δεν έχουν εξασφαλιστεί τα κεφάλαια για τη λειτουργία τους δεν μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν. Οι κρίσιμες υπηρεσίες έχουν μακροχρόνιους προϋπολογισμούς και εξασφαλισμένη χρηματοδότηση, για αυτό και μπορούν να εξακολουθήσουν να λειτουργούν.

Ένα ερώτημα που προκύπτει για πολλοστή φορά είναι γιατί τα κράτη δεν τυπώνουν από μόνα τους όσα χρήματα χρειάζονται για τη λειτουργία τους; Γιατί έχουν απεμπολήσει αυτό το δικαίωμα; Ακόμα και το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, το οποίο θεωρητικά μπορεί να εκδώσει ασημένια δολάρια οποιασδήποτε αξίας, δεν τυπώνει μερικά νομίσματα του ενός δισεκατομμυρίου για να λύσει το πρόβλημά του. Ποιόν όμως εξυπηρετεί αυτή η απόσυρση του κράτους από τη δημιουργία χρήματος; Έχουμε αναφερθεί και στο παρελθόν στη φιλοσοφία του νομισματικού μας συστήματος και στην αποκεντρωμένη δομή του. Πως όμως καταλήξαμε σ’ αυτό;

Υπέρμαχοι του σημερινού συστήματος προσπαθούν να μας πείσουν ότι το κράτος έχει αποδεδειγμένα αποτύχει στο παρελθόν στο ρόλο της ρύθμισης της ποσότητας του χρήματος στην οικονομία. Το πιο κλασικό παράδειγμα που επικαλούνται είναι η πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, την οποία αποδίδουν, μεταξύ άλλων στο αδιάκοπο τύπωμα χρήματος από αυτοκράτορες για να χρηματοδοτήσουν τις εκστρατείες τους, το οποίο οδήγησε στον υψηλό πληθωρισμό, ο οποίος μαζί με διάφορες πρακτικές, όπως το ξύρισμα των νομισμάτων έφεραν την αυτοκρατορία στο χείλος της οικονομικής καταστροφής.

Αυτοί οι ισχυρισμοί δεν είναι αβάσιμοι, δεν είναι όμως και απόλυτα ορθοί. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία άντεξε 300-400 χρόνια. Δεν είναι και λίγα. Ίσως να ήταν και η ώρα της να πέσει. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία δε, η οποία αποτελεί την πιο επιτυχημένη κρατική οργάνωση της ιστορίας ασκούσε νομισματική πολιτική απόλυτα συγκεντρωτικά. Ο αυτοκράτορας ρύθμιζε την ποσότητα του χρήματος με δύο τρόπους. «Έκοβε» νόμισμα και το διοχέτευε στην αγορά πληρώνοντας το στρατό του, ενώ μείωνε το χρήμα που κυκλοφορούσε μέσω της φορολογίας. Το φορολογικό σύστημα ήταν πολύ περίπλοκο για την εποχή του βέβαια και για αυτό και πολλοί μιλάμε σήμερα για βυζαντινή γραφειοκρατία, την οποία συνδυάζουμε με την αναποτελεσματικότητα, κράτησε όμως μια αυτοκρατορία στον αφρό για πάνω από 1.000 χρόνια, την ίδια περίοδο που η υπόλοιπη Ευρώπη μαράζωνε.

Και το σημερινό αποκεντρωμένο σύστημα βέβαια δεν μας έχει οδηγήσει στη σταθερότητα. Οι οικονομικές κρίσεις δεν αποτελούν εξαιρέσεις στη λειτουργία της οικονομίας, αλλά μάλλον τον κανόνα.

Ποιος όμως επωφελείται όταν το χρήμα δημιουργείται αποκεντρωμένα; Η απάντηση είναι κατά κύριο λόγο η επιχειρηματικότητα. Με το σημερινό σύστημα ο εκδότης του χρήματος, ο διευθυντής μιας τράπεζας δηλαδή που θα αποφασίσει την έγκριση ενός δανείου, έχει κίνητρο να χρηματοδοτήσει επενδύσεις που θα αποφέρουν κέρδος, έτσι ώστε να μπορέσει να αποπληρωθεί το δάνειο με τους τόκους του. Αντίθετα η χρηματοδότηση μιας κοινωνικά επωφελούς δομής, δύσκολα μπορεί να αποφέρει κέρδη. Σχολεία, νοσοκομεία και ασφαλιστικά ταμεία, μόνο ελλειμματικά μπορούν να είναι, οπότε κανένας ποτέ δεν πρέπει να έχει κίνητρο να τα χρηματοδοτήσει. Πολύ σωστά λοιπόν υποστηρίζουν οι φιλελεύθεροι ότι υπήρξε λανθασμένη η πολιτική δανεισμού για τη χρηματοδότηση κοινωνικών παροχών. Στο πλαίσιο του σημερινού συστήματος η πρακτική του δανεισμού για τη χρηματοδότηση κοινωνικών παροχών μόνο λανθασμένη μπορεί να είναι. Έτσι όπως λειτουργεί το σύστημα σήμερα μόνο οι επιχειρηματικές δραστηριότητες πρέπει να χρηματοδοτούνται. Ακόμα και η διατήρηση στρατού, αν αυτός δε χρησιμοποιείται για δημιουργία πλούτου, όπως χρησιμοποιείται πολλές φορές ο στρατός των Ηνωμένων Πολιτειών, δεν είναι βιώσιμη οικονομικά.

Ο μόνος ορθός τρόπος να χρηματοδοτηθούν κοινωνικές δομές είναι η φορολογία. Και επειδή για διαφόρους λόγους οι οικονομικά ευκατάστατοι δεν επιθυμούν και τελικά επιτυγχάνουν να ελαχιστοποιούν και σταδιακά να εκμηδενίσουν τη συνεισφορά τους στα φορολογικά έσοδα, τοποθετώντας τα χρήματά τους σε διάφορα νησιά των θησαυρών, οι κοινωνικές δομές δεν έχουν ελπίδα επιβίωσης, τουλάχιστον όχι όσο το παρόν σύστημα επιβιώνει. Ποια είναι όμως η εναλλακτική; Να δημιουργεί το κράτος τα χρήματα που χρειάζεται για να χρηματοδοτεί τις δραστηριότητες του και να τα ρίχνει με αυτό τον τρόπο στην αγορά όπως οι Βυζαντινοί; Τι προβλήματα μπορεί να δημιουργηθούν;

Το βασικό πρόβλημα που παρουσιάζουν οι υποστηρικτές του σημερινού συστήματος είναι ότι μια διεφθαρμένη πολιτική ελίτ μπορεί να «ξεσαλώσει» δημιουργώντας χρήμα μόνο για τους πολιτικούς της φίλους. Κάθε φορά που μια πολιτική ελίτ καταχράται την εξουσία της και δημιουργεί χρήμα αλόγιστα στην ουσία κλέβει χρήμα από τους κατέχοντες τα υπάρχοντα χρήματα. Με αυτό τον τρόπο οι έχοντες έστω και λίγες καταθέσεις τρομοκρατούνται και τίθενται φανατικά εναντίον της οποιασδήποτε δυνατότητας του κράτους να εκδώσει χρήμα. Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι η έκδοση χρήματος είναι μεγάλη εξουσία και είναι σίγουρο ότι όποιος και να την ασκήσει θα την καταχραστεί.

Το πλεονέκτημα με την άσκηση αυτής της εξουσίας από το κράτος είναι ότι με αυτό τον τρόπο θα επιβίωναν τουλάχιστον οι κοινωνικές δομές. Τα μεσαία στρώματα μπορεί να έχαναν από την αξία των αποταμιεύσεών τους, στο σύνολο όμως θα έβγαιναν κερδισμένα από τις αυξημένες κοινωνικές παροχές. Κερδισμένα θα έβγαιναν σίγουρα και τα χαμηλότερα στρώματα, τα οποία ούτως ή άλως δεν έχουν καταθέσεις. Μεγάλοι χαμένοι θα ήταν στα σίγουρα τα υψηλά εισοδηματικά στρώματα, τα οποία θα υπόκεινται σε μεγάλες πραγματικές απώλειες κάθε φορά που το κράτος θα εξέδιδε πληθωριστικό χρήμα για να χρηματοδοτήσει κοινωνικές δομές.

Το πρόβλημα του ποιος θα αποφασίζει και θα δημιουργεί το χρήμα είναι πολύ περίπλοκο και σίγουρα η επιπόλαια νομισματική πολιτική μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβλαβής είτε γίνεται από την πλευρά του κράτους είτε γίνεται από την πλευρά της αγοράς. Η άσκηση όμως αυτής της εξουσίας αποκλειστικά και μόνο από την πλευρά της αγοράς αφαιρεί την οποιαδήποτε δημοκρατική λογοδοσία από τη διαδικασία. Γιατί ας μη το κρύβουμε. Οι αγορές δεν είμαστε όλοι εμείς μαζί, όπως προσπαθούν να μας πείσουν κάποιοι. Οι αγορές ρυθμίζονται από τους μεγάλους κεφαλαιούχους και πολύ μικρό ρόλο παίζουν οι μικροεπενδυτές. Η αποχή του κράτους από την άσκηση νομισματικής πολιτικής ισοδυναμεί με δικτατορία του κεφλαίου.