Ο ρόλος της ελληνικής ελίτ στη διαμόρφωση της σημερινής Ελλάδας

oikonomica

Αναμφισβήτητα η χώρα περνάει βαθιά κρίση. Αυτή η κρίση είναι βέβαια συνέπεια της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης και η Ελλάδα χτυπάται αδικαιολόγητα σκληρά, δεν παύει όμως να αποτελεί τον πιο αδύναμο κρίκο ολόκληρης της ευρωπαϊκής οικογένειας. Μια τεράστια δημόσια αντιπαράθεση έχει ξεσπάσει σχετικά με τους πραγματικούς υπαίτιους της κατάστασης στην οποία βρίσκεται η χώρα. Έκτος από τις κοινωνικές ομάδες που στοχοποιούνται ανά περιόδους, δημόσιοι υπάλληλοι, κλειστά επαγγέλματα, επιχειρηματίες και ελεύθεροι επαγγελματίες που φοροδιαφεύγουν, μια μεγάλη συζήτηση έχει ξεκινήσει στη χώρα με αφορμή τη φράση του Θεόδωρου Πάγκαλου «μαζί τα φάγαμε» σχετικά με τον υπαίτιο της ελληνικής κρίσης. Φταίνε οι πολιτικοί ή οι πολίτες;

Πολλές απόψεις έχουν εκφραστεί υποστηρίζοντας τη μια ή την άλλη πρόταση, ακόμα και μετριοπαθείς απόψεις που τίθενται στη μέση και υποστηρίζουν ότι και οι δύο πλευρές φέρουν τμήμα της ευθύνης. Αυτή η συζήτηση όμως είναι αποπροσανατολιστική. Δεν είναι οι πολίτες ούτε οι πολιτικοί αυτοί που αποφασίζουν για την κατεύθυνση που θα κινηθεί ή χώρα ούτε αυτοί που παίρνουν τις σημαντικές αποφάσεις. Ποιος είναι λοιπόν καθοδηγεί μια χώρα; Η απάντηση είναι η οικονομική ελίτ της.

Οι πολιτική ελίτ μιας χώρας είναι εκ φύσεώς της καθοδηγούμενη. Δεν έχει κάποια πραγματική εξουσία. Η εξουσία της δίνεται από το λαό μετά από κάθε εκλογική αναμέτρηση. Ο δε λαός κάνει τις επιλογές του βασιζόμενος στην πληροφόρηση που αντλεί από τα ΜΜΕ, τα οποία ανήκουν στην οικονομική ελίτ. Η δε πολιτική ελίτ διεξάγει την προεκλογική της εκστρατεία με χρηματοδότηση που τους παρέχει και πάλι η οικονομική ελίτ.

Η οικονομική ελίτ λοιπόν κάθε χώρας είναι αυτή που έχει την πραγματική δύναμη στα χέρια της. Για ποιό λόγο λοιπόν οι οικονομικές ελίτ άλλων ευρωπαϊκών χωρών έχουν απαιτήσει από τις κυβερνήσεις των χωρών τους οργανωμένα κράτη, ενώ κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί στην Ελλάδα;

Η απάντηση έχει να κάνει πιστεύω κυρίως με τον κλάδο της οικονομίας που έχει αναπτυχθεί σε κάθε χώρα. Η δυτική Ευρώπη είχε ανέκαθεν ανεπτυγμένη βιομηχανική παραγωγή. Η οικονομική ελίτ της που είχε κάνει επενδύσεις στη χώρα απαίτησε διαχρονικά από το κράτος την ανάπτυξη υποδομών που θα δρούσαν συνεργατικά με τις επενδύσεις τους. Εκτεταμένα σιδηροδρομικά και οδικά δίκτυα για τη μεταφορά των προϊόντων που παράγουν, ισχυρό σύστημα εκπαίδευσης που θα παρέχει εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό για τις βιομηχανίες τους, σύστημα υγείας για να προστατεύεται η υγεία των εργαζομένων, ακόμα και αξιόπιστο σύστημα μέσων μαζικής μεταφοράς που θα εξασφαλίζει ότι οι εργαζόμενοί τους δε θα εκνευρίζονται πριν ακόμη φτάσουν στη δουλειά τους.

Για να υπάρχουν δε πόροι για τα παραπάνω απαίτησαν την οργάνωση ενός αξιόπιστου κρατικού μηχανισμού, ο οποίος θα μπορεί να εισπράττει φόρους από τους πολίτες χωρίς να τους κάνει να νιώθουν αδικημένοι.

Γιατί όμως η ελληνική οικονομική ελίτ δεν απαίτησε ανάλογα πράγματα από το ελληνικό κράτος; Η απάντηση έχει να κάνει με τις γεωπολιτικές συνθήκες που επικράτησαν στη χώρα κατά την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης και το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθήθηκε.

Την εποχή που στη δυτική Ευρώπη λάμβανε χώρα η βιομηχανική επανάσταση η Ελλάδα βρισκόταν σε μια κατάσταση αβεβαιότητας. Η Οθωμανική αυτοκρατορία παρέπαιε και ένα νέο κράτος γεννιόταν. Κάνεις δεν μπορούσε να γνωρίζει αν θα επιβίωνε ή ακόμα και αν επιβίωνε κάνει δε μπορούσε να ξέρει καν τα σύνορά του, τα οποία μεταβάλλονταν κάθε λίγα χρόνια. Η ελληνική αστική τάξη δεν ήξερε με ποιον να συνδιαλλαγεί για να πάρει αυτά που ήθελε αφού δεν υπήρχε κυβέρνηση η οποία θα μπορούσε να της εξασφαλίσει μια μακροχρόνια συνεργασία.

Μοιραία λοιπόν η ελληνική οικονομική ελίτ αναγκάστηκε να ακολουθήσει μια ευέλικτη στάση κρατώντας τα συμφέροντά της κινητά. Στράφηκε λοιπόν στη θάλασσα. Οι επενδύσεις στην ανάπτυξη ισχυρού εμπορικού στόλου ήταν για την ελληνική ελίτ πολύ ασφαλείς. Μπορούσαν να κρατήσουν μια απόσταση από το σουλτάνο και την τουρκική γραφειοκρατική μηχανή κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, ενώ κατά τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης μπορούσαν να αποσύρουν με σχετική ευκολία το στόλο τους για να αποφύγουν τις μικρές εθνικές καταστροφές και τους πόλεμους. Αυτό δε σημαίνει ότι ένας εμπορικός στόλος δεν έχει απώλειες κατά τη διάρκεια ενός πόλεμου. Μπορεί όμως να προφυλαχθεί με πολύ μεγαλύτερη ευκολία από ένα εργοστάσιο. Επιπρόσθετα ο στόλος αυτός δεν είναι καν απαραίτητο να χρησιμοποιεί ελληνικά λιμάνια. Μπορεί να εκτελεί μεταφορές στο εξωτερικό.

Η ελληνική οικονομική ελίτ λοιπόν βρήκε τρόπο να αναπτυχθεί ανεξάρτητα από το ελληνικό κράτος. Στα πρώτα της βήματα δεν μπορούσε να βασιστεί πάνω του και σταδιακά δεν της ήταν καν απαραίτητο. Φτάσαμε λοιπόν σήμερα το πιο ισχυρό τμήμα της ελληνικής οικονομίας, η ναυτιλία, να μην προσφέρει τίποτε στον τόπο. Οι Έλληνες εφοπλιστές στην πλειοψηφία τους έχουν έδρα το Λονδίνο, διατηρώντας μόνο κάποια γραφεία στον Πειραιά και τις βίλες τους στα ελληνικά νησιά. Ο στόλος τους είναι υπό ξένες σημαίες, το προσωπικό που απασχολούν πλην ελαχίστων υψηλόβαθμων στελεχών είναι ξένοι ενώ ναυπηγούν και επισκευάζουν τα πλοία τους στην ανατολική Ασία.

Η ελληνική οικονομική ελίτ λοιπόν δεν είχε λοιπόν ποτέ κανένα λόγο να απαιτήσει ένα σοβαρό και οργανωμένο κράτος επειδή ποτέ δε δραστηριοποιούνταν στη χώρα. Δεν είχε στην ουσία ποτέ της ανάγκη το κράτος όπως το είχαν ανάγκη σε κάποια τουλάχιστον περίοδο οι δυτικοευρωπαϊκές οικονομικές ελίτ.

Έχουμε ξεμείνει λοιπόν στη χώρα με καιροσκόπους εργολάβους του δημοσίου και βαρόνους των ΜΜΕ, κατά κανόνα τα ίδια πρόσωπα. Να ξεκαθαρίσουμε βεβαίως ότι αυτού του είδους η επιχειρηματικότητα υπάρχει και σε προηγμένες και οργανωμένες χώρες. Απλώς εκεί υπάρχει και το αντίβαρο. Επιχειρηματίες και βιομήχανοι που πιέζουν έτσι ώστε να χρήματα των φορολογούμενων να πιάνουν τόπο για να επωφελούνται οι βιομηχανίες τους. Στην Ελλάδα που αυτό το αντίβαρο έχει μεταναστεύσει από τη χώρα προ πόλου και μας έχει μείνει μόνο η κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα που περισσότερο βαρίδιο αποτελεί, παρά πόλο ανάπτυξης για τη χώρα.