Για το ασημένιο μάρκο [Ι]

Νέα Κρήτη

Από το πάντα ποιοτικό blog του Ηρακλειώτη νομικού Γιώργου Φραγκούλη αντιγράφω 

Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος, Αρετή και Τρομοκρατία [έκδοση ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΠΡΩΤΟΣ, 2008, μετάφραση Θάνου Σαμαρτζή, σελίδες 68-79. Συζητήθηκε ο λόγος αυτό τον Απρίλιο 1791].Ο ακόλουθος λόγος δεν εκφωνήθηκε ποτέ, αλλά τυπώθηκε και συζητήθηκε στις λαϊκές εταιρείες. Ο Ροβεσπιέρος εναντιώνεται εδώ στη διάκριση ανάμεσα σε «παθητικούς» και «ενεργούς» πολίτες, βάσει της οποίας μόνο εκείνοι που ήταν σε θέση να πληρώσουν μια εισφορά που αντιστοιχούσε σε εργασία τριών ημερών είχαν δικαίωμα ψήφου. Επιπλέον, μόνο εκείνοι που ήταν σε θέση να καταβάλουν έναν υψηλό φόρο -ένα ασημένιο μάρκο— μπορούσαν να παρουσιαστούν ως υποψήφιοι. Από τα εφτά εκατομμύρια (άρρενες) πολίτες, τα τρία εκατομμύρια κατ' αυτό τον τρόπο αποκλείονταν και λογίζονταν ως «παθητικοί» πολίτες. Το Σύνταγμα του 1791 αναγνώρισε αυτή την διάκριση, εγκαθιδρύοντας έτσι ένα περιορισμένο δικαίωμα ψήφου. Το σχεδόν καθολικό δικαίωμα ψήφου επιτεύχθηκε μονάχα με την πτώση της μοναρχίας και την εκλογή της Συμβατικής. Εκπληκτικός Ροβεσπιέρος! Θυμηθείτε και τις απόψεις του Παναγιώτη Κανελλόπουλου για τον Ροβεσπιέρο εδώ και εδώ.

Κύριοι,

Ένιωσα για μια στιγμή αμφιβολία για το αν έπρεπε να σας παρουσιάσω τις ιδέες μου σχετικά με τα μέτρα που φάνηκε πως υιοθετήσατε. Είδα όμως ότι είχα να επιλέξω ανάμεσα στο να υπερασπιστώ την υπόθεση του έθνους και της ελευθερίας και στο προδώσω την υπόθεση αυτή με τη σιωπή μου. Δεν δίστασα άλλο. Ανέλαβα μάλιστα αυτό το έργο με μια πιο στέρεη εμπιστοσύνη, καθώς το μεγαλειώδες πάθος για τη δικαιοσύνη και το δημόσιο καλό, το οποίο μου επέβαλε το έργο αυτό, μας ήταν κοινό, και είναι τις δικές σας αρχές και την δική σας αυθεντία που επικαλούμαι προς υποστήριξη τους.

Για ποιο λόγο είμαστε συγκεντρωμένοι σε τούτο τον ναό των νόμων; Αναμφίβολα, για να δώσουμε στο γαλλικό έθνος την δυνατότητα να ασκήσει τα απαράγραπτα δικαιώματα που ανήκουν σε όλους τους ανθρώπους. Αυτός είναι ο σκοπός κάθε πολιτικού συντάγματος. Είναι δίκαιο, είναι ελεύθερο, αν τον εκπληρώνει- δεν είναι παρά μια προσβολή ενάντια στην ανθρωπότητα, αν του εναντιώνεται.

Αναγνωρίσατε οι ίδιοι αυτή την αλήθεια με τρόπο εκπληκτικό, όταν προτού ξεκινήσετε το μεγάλο σας έργο, αποφασίσατε ότι έπρεπε να διακηρυχθούν με επισημότητα αυτά τα ιερά δικαιώματα, που είναι σαν τις αιώνιες βάσεις πάνω στις οποίες οφείλει να οτηρίζεται τούτο το έργο:

«Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ελεύθεροι και ίσοι ενώπιον του νόμου».

«Η κυριαρχία εδράζεται ουσιαστικά στο έθνος».

«Ο νόμος είναι η έκφραση της γενικής βούλησης. Όλοι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να συνδράμουν στη διαμόρφωση του, είτε οι ίδιοι προσωπικά, είτε μέσω των αντιπροσώπων τους, που ελεύθερα εξέλεξαν».

«Όλοι οι πολίτες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε όλα τα δημόσια αξιώματα, χωρίς καμία διάκριση πέρα απ' τις αρετές και τα χαρίσματα τους».

Ιδού οι αρχές που εγκαθιδρύσατε: είναι εύκολο τώρα να αξιολογήσουμε τα μέτρα στα οποία θέλω να αντιταχθώ- αρκεί να τα συγκρίνουμε με αυτούς τους αμετάβλητους κανόνες της ανθρώπινης κοινωνίας.

Πρώτον, λοιπόν, αποτελεί ο νόμος έκφραση της γενικής βούλησης, όταν ο μεγαλύτερος αριθμός εκείνων για τους οποίους δημιουργήθηκε δεν μπορεί να συνδράμει, με κανέναν απολύτως τρόπο, στην διαμόρφωση του; Όχι. Όμως το να απαγορευθεί σε όλους όσοι δεν πληρώνουν μια εισφορά ίση με τρεις ημέρες εργασίας ακόμη και το δικαίωμα να εκλέγουν τους εκλέκτορες που προορίζονται να εκλέξουν τα μέλη της Νομοθετικής Συνέλευσης, τι άλλο είναι αν όχι ο απόλυτος αποκλεισμός της πλειονότητας των Γάλλων από τη διαμόρφωση του νόμου; Αυτό το μέτρο λοιπόν είναι ουσιωδώς αντισυνταγματικό και αντικοινωνικό.

Δεύτερον, είναι οι άνθρωποι ίσοι ως προς τα δικαιώματα τους, όταν οι πρώτοι απολαμβάνουν κατ' αποκλειστικότητα την δυνατότητα να εκλεγούν μέλη του νομοθετικού σώματος, ή των άλλων δημόσιων υπηρεσιών, οι δεύτεροι έχουν την ικανότητα απλώς να τους εκλέξουν, και οι τρίτοι είναι αποστερημένοι απ' όλα τα δικαιώματα; Όχι. Εντούτοις, αυτές είναι οι τερατώδεις διαφορές που εγκαθιδρύουν μεταξύ των ανθρώπων τα διατάγματα που καθιστούν έναν πολίτη ενεργό ή παθητικό, ημιενεργό ή ημιπαθητικό, ανάλογα με την περιουσία του και το αν του επιτρέπει ναι πληρώνει άμεσους φόρους τριών ημερών εργασίας, δέκα ημερών, ή ενός ασημένιου μάρκου. Όλα αυτά τα μέτρα είναι λοιπόν ουσιωδώς αντισυνταγματικά και αντικοινωνικά.

Τρίτον, μπορούν όλοι οι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση σε όλα τα δημόσια αξιώματα, δίχως καμία διάκριση πέρα απ' τις αρετές και τα χαρίσματα τους, όταν η αδυναμία να καταβάλουν την απαιτούμενη εισφορά τους αποκλείει απ' όλα τα δημόσια αξιώματα, ανεξαρτήτως των αρετών και των χαρισμάτων τους; Όχι. Όλα αυτά τα μέτρα είναι επομένως ουσιωδώς αντισυνταγματικά και αντικοινωνικά.

Τέταρτον, τέλος, είναι το έθνος κυρίαρχο, όταν ο μεγαλύτερος αριθμός των ατόμων που το απαρτίζουν στερείται τα πολιτικά δικαιώματα που συγκροτούν την κυριαρχία; Όχι, κι ωστόσο είδατε ότι τα διατάγματα αυτά αποστερούν τούτα τα δικαιώματα από την μεγαλύτερη μερίδα των Γάλλων. Τι θα γινόταν λοιπόν η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων σας, αν τα διατάγματα αυτά κατάφερναν να επιβιώσουν; Ένας κενός τύπος. Τι θα γινόταν το έθνος; Υπόδουλο. Διότι η ελευθερία συνίσταται στο να υπακούμε στους νόμους που οι ίδιοι δώσαμε στον εαυτό μας, και η υποτέλεια στο να εξαναγκαζόμαστε να υποταχθούμε σε μια ξένη θέληση. Τι θα γινόταν το σύνταγμα σας; Μια πραγματική αριστοκρατία. Διότι αριστοκρατία είναι η κατάσταση εκείνη όπου μια μερίδα των πολιτών είναι κυρίαρχη και οι υπόλοιποι είναι υποτελείς. Και τι αριστοκρατία! Η πιο ανυπόφορη απ' όλες, η αριστοκρατία των Πλουσίων.

Όλοι οι άνθρωποι που γεννήθηκαν και κατοικοεδρεύουν στη Γάλλία είναι μέλης της πολιτικής κοινωνίας που ονομάζουμε γαλλικό έθνος, δηλαδή Γάλλοι πολίτες. Είναι Γάλλοι πολίτες από τη φύση των πραγμάτων και χάρη στις πρώτες αρχές του δικαίου των εθνών. Τα δικαιώματα που συνδέονται με αυτό τον τίτλο δεν εξαρτώνται από τον πλούτο που έχει ο καθένας τους, ούτε απ' το ποσό των φόρων στους οποίους υποβάλλεται, διότι δεν είναι  η φορολογία που μας κάνει πολίτες. Η ιδιότητα του πολίτη μάς υποχρεώνει μονάχα να συνεισφέρουμε στις κοινές δαπάνες του κράτους, ανάλογα με τις ικανότητες μας. Μπορείτε, λοιπόν, να δίνετε νόμους στους πολίτες, μα δεν μπορείτε να τους εκμηδενίσετε.

Οι οπαδοί του συστήματος στο οποίο επιτίθεμαι διαισθάνθηκαν κι οι ίδιοι αυτή την αλήθεια, μιας και μη τολμώντας να αμφισβητήσουν την ιδιότητα του πολίτη εκείνων που καταδίκαζαν σε πολιτική αποκλήρωση, περιορίστηκαν στο να αποφύγουν την αρχή της ισότητας, την οποία η ιδιότητα αυτή κατ' ανάγκη προϋποθέτει, μέσω της διάκρισης ανάμεσα σε ενεργούς και παθητικούς πολίτες. Βασιζόμενοι στην ευκολία με την οποία μπορεί κανείς να κυβερνήσει τους ανθρώπους έχοντας για όπλο του τις λέξεις, προσπάθησαν να μας ξεγελάσουν μέσα απ' τις καινοφανείς τους διατυπώσεις, προτείνοντας την πιο πασίδηλη παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Ποιος όμως είναι τόσο ανόητος ώστε να μην αντιληφθεί πως τούτη η λέξη δεν μπορεί ούτε να μεταβάλει τις αρχές, ούτε να επιλύσει τις δυσκολίες; Διότι το να διακηρύξεις ότι οι τάδε πολίτες δεν θα είναι ενεργοί, και το να πεις ότι θα πάψουν να ασκούν τα δικαιώματα που συνδέονται με τον τίτλο του πολίτη, είναι το ίδιο ακριβώς πράγμα, όπως κι αν το παρουσιάζουν στο ιδίωμα τους τούτοι οι λεπτόνοες πολιτικοί. Όμως θα τους ρωτάω διαρκώς και ακατάπαυστα: με ποιο δικαίωμα μπορείτε να πλήττετε με αδράνεια και παραλυσία τους συμπολίτες και τους εντολείς σας; Δεν θα πάψω να εναντιώνομαι σε τούτη την ύπουλη, την βάρβαρη διατύπωση, που αμαυρώνει τον κώδικα μα και τη γλώσσα μας, και που πρέπει γρήγορα να την εξαλείψουμε τόσο απ' τον ένα όσο κι από την άλλη, ώστε η λέξη ελευθερία να μην καταντήσει και η ίδια δίχως νόημα και αξιοπρέπεια.

Τι έχω να προσθέσω σε τούτες τις ολοφάνερες αλήθειες; Για τους εκπροσώπους του έθνους, των οποίων οι γνώμες και οι επιθυμίες προηγήθηκαν του δικού μου αιτήματος, δεν έχω να προσθέσω τίποτα. Οφείλω μονάχα να απαντήσω στα αξιοθρήνητα σοφίσματα, πάνω στα οποία προσπαθούν να στηρίξουν την κατάστροφική θεωρία που αντιμάχομαι οι προκαταλήψεις και οι φιλοδοξίες μιας ορισμένης τάξης ανθρώπων. Απευθύνομαι μονάχα σε αυτούς.

Ο Λαός! Άνθρωποι που δεν έχουν τίποτα! Οι κίνδυνοι της διαφθοράς! Το παράδειγμα της Αγγλίας, το παράδειγμα των λαών που τους έχουμε για ελεύθερους. Αυτά είναι τα επιχειρήματα που αντιτάσσουν στη δικαιοσύνη και στον λόγο.

Θα πρέπει να απαντήσω με μια μονάχα λέξη: ο λαός, αυτό το πλήθος ανθρώπων του οποίου τα δίκαια υπερασπίζομαι, διαθέτει δικαιώματα που έχουν την ίδια καταγωγή με τα δικά σας. Ποιος λοιπόν σας έδωσε την εξουσία να τους τα αφαιρέσετε;     

Η γενική ωφέλεια, λέτε! Αλλά τι είναι ωφέλιμο πέρα απ' το δίκαιο και το τίμιο; Και τούτη η αιώνια αρχή δεν εφαρμόζεται πρωτίστως στην κοινωνική οργάνωση; Κι αν στόχος της κοινωνίας είναι η ευτυχία όλων, η διατήρηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, τότε τι πρέπει να πιστέψουμε για εκείνους που θέλουν να χτίσουν την κοινωνία πάνω στη δύναμη λίγων ατόμων και στην υποβάθμιση και τον ευτελισμό του υπόλοιπου ανθρώπινου γένους!

Ποιοι είναι λοιπόν αυτοί οι λεπτόνοες πολιτικοί, που χειροκροτούνε μόνοι τους την ιδιοφυΐα τους, όταν μέσα από κοπιαστικές διεργασίες κατάφεραν τελικά να αντικαταστήσουν με τις ματαιόσπουδες φαντασιοκοπίες τους τις αμετάβλητες αρχές που ο αιώνιος νομοθέτης εγχάραξε στις καρδιές όλων των ανθρώπων!

Η Αγγλία! Μάλιστα! Μα τι σας νοιάζει η Αγγλία και το σαθρό της σύνταγμα, που μπόρεσε να σας φανεί ελεύθερο όταν πέσατε στον έσχατο βαθμό υποτέλειας, αλλά που πρέπει τελικά να πάψετε να εγκωμιάζετε από άγνοια ή από συνήθεια; Οι ελεύθεροι λαοί! Πού είναι; Τι σας παρουσιάζει η ιστορία εκείνων που τιμάτε με τούτη την ονομασία; Τι άλλο πέρα από συναγελάσματα ανθρώπων που έχουν λιγότερο ή περισσότερο απομακρυνθεί από τα μονοπάτια του λόγου και της φύσης, όντας λιγότερο ή περισσότερο υποταγμένοι σε κυβερνήσεις που εγκαθίδρυσαν η τυχαιότητα, η φιλοδοξία και η βία; Μήπως ήταν για να αντιγράψετε δουλικά τα λάθη και τις αδικίες που εδώ και καιρούς ταπείνωσαν και καταπίεσαν το ανθρώπινο γένος, που η αιώνια πρόνοια σάς κάλεσε, εσάς μόνους από καταβολής κόσμου, να επαναφέρετε στη γη το βασίλειο της δικαιοσύνης και της ελευθερίας, μέσα στα πιο ζωηρά φώτα που φώτισαν ποτέ τον δημόσιο λόγο, σε συνθήκες σχεδόν θαυματώδεις, που η πρόνοια θέλησε να παράσχει, προκείμενου να σας διασφαλίσει την δύναμη να αποδώσετε στον άνθρωπο την ευτυχία του, τις αρετές του και την πρωταρχική του αξιοπρέπεια;

Διαισθάνονται άραγε ολόκληρο το βάρος αυτής της άγιας αποστολής, εκείνοι, που στο καθένα από τα δίκαια παράπονα μας, αρκούνται να απαντήσουν ψυχρά: «με όλα του τα ελαττώματα, το σύνταγμα μας είναι το καλύτερο που υπήρξε ποτέ»; Για ποιο λόγο λοιπόν εικοσιέξι εκατομμύρια άνθρωποι εναπόθεσαν στα χέρια σας το ανεκτίμητο βάρος των πεπρωμένων τους; Μήπως για να αφήσετε νωχελικά το σύνταγμα με ουσιαστικά ελαττώματα, που καταστρέφουν τις πρώτες βάσεις της κοινωνικής τάξης; Ή μήπως θα μπορούσε να πει κανείς ότι η μεταρρύθμιση ενός μεγάλου αριθμού καταχρήσεων και η θέσπιση κάποιων χρήσιμων νόμων, αποτελούν αρκετές χάρες προς τον λαό, και ότι έτσι απαλλάσσεστε απ' την υποχρέωση να κάνετε περισσότερα γι' αυτόν; Όχι, όλο το καλό που κάνατε ήταν ένα αυστηρό καθήκον. Αν παραλείψετε ένα καλό που μπορούσατε να κάνετε, θα παραβιάζατε το καθήκον σας, και το κακό που θα κάνατε θα συνιστούσε έγκλημα κατά του έθνους και της ανθρωπότητας. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Αν δεν κάνετε τα πάντα υπέρ της ελευθερίας, δεν κάνετε τίποτα. Δεν υπάρχουν δύο τρόποι να είναι κανείς ελεύθερος: πρέπει ή να είναι τελείως ελεύθερος ή να ξαναγίνει σκλάβος. Το παραμικρό περιθώριο που θα δοθεί στον δεσποτισμό θα τον επαναφέρει στην εξουσία. Τι λέω! Ήδη σας περιβάλλει με τα θέλγητρα και την επιρροή του, σύντομα θα σας καταπνίξει με την δύναμη του. Είστε ικανοποιημένοι για το ότι συνδέσατε τα ονόματα σας με μια μεγάλη αλλαγή, όμως δεν ανησυχείτε αρκετά για το αν τούτο είναι αρκετό για την διασφάλιση της ευτυχίας των ανθρώπων. Μην γελιέστε. Ο θόρυβος των επαίνων, που το ξάφνιασμα και η ελαφρότητα κάνουν να αντηχούν τριγύρω σας, σύντομα θα κοπάσει, οι μέλλουσες γενιές, όταν θα συγκρίνουν το μέγεθος των καθηκόντων σας και τους τεράστιους πόρους σας με τα ουσιαστικά ελαττώματα των έργων σας, θα αναφωνήσουν με αγανάκτηση: «Μπορούσαν να κάνουν τους ανθρώπους ευτυχισμένους κι ελεύθερους· αλλά δεν το θέλησαν δεν ήταν άξιοι για κάτι τέτοιο».

Μα λέτε, ο λαός! Άνθρωποι που δεν έχουν τίποτα να χάσουν! Θα μπορούν λοιπόν, σαν εμάς, να ασκούν τα δικαιώματα του πολίτη!

Άνθρωποι που δεν έχουν τίποτα να χάσουν! Πόσο άδικη και λαθεμένη είναι τούτη η ξυπασμένη, η μανιασμένη γλώσσα μπροστά στα μάτια της αλήθειας!

Οι άνθρωποι για τους οποίους μιλάτε είναι προφανώς άνθρωποι που ζουν, που συντηρούνται, στο πλαίσιο της κοινωνίας, δίχως κανένα μέσο επιβίωσης και συντήρησης. Διότι αν διαθέτουν αυτά τα μέσα, τότε έχουν, μου φαίνεται, κάτι να χάσουν ή να διατηρήσουν. Ναι, τα χοντροκομμένα ρούχα που με καλύπτουν, το φτωχικό σπιτικό όπου αγοράζω το δικαίωμα να αποσυρθώ και να ζήσω με γαλήνη· ο ταπεινός μισθός με τον οποίο ταΐζω τη γυναίκα μου, τα παιδιά μου. Όλα αυτά, το ομολογώ, δεν είναι ούτε γαίες, ούτε παλάτια, ούτε αρχοντικά. Όλα αυτά ίσως η πολυτέλεια και η αφθονία να τα ονομάζει ένα τίποτα, είναι όμως ένα κάτι για την ανθρωπότητα: είναι μια ιερή περιουσία, δίχως αμφιβολία εξίσου ιερή με τα λαμπερά αποχτήματα του πλούτου.

Τι λέω! Η ελευθερία μου, η ζωή μου, το δικαίωμα να αποχτώ ασφάλεια ή εκδίκηση για μένα και τους αγαπημένους μου, το δικαίωμα να αποκρούω την καταπίεση, το δικαίωμα να ασκώ ελεύθερα όλες τις ικανότητες του πνεύματος και της καρδιάς μου, όλα αυτά τα τόσο γλυκά αγαθά, τα πρώτα αγαθά που επιδαψίλεψε η φύση στον άνθρωπο, δεν τα έχω άραγε εμπιστευθεί, όπως κι εσείς, στην προστασία των νόμων; Και λέτε πως σε αυτούς τους νόμους δεν διακυβεύονται δικά μου συμφέροντα. Και θέλετε να μου στερήσετε το μερίδιο που πρέπει να έχω, όμοια μ' εσάς, στην διαχείριση των κοινών, και τούτο μόνο και μόνο επειδή είστε πιο πλούσιοι από μένα! Α! Αν η ζυγαριά έπαυε να ισορροπεί, δεν θα 'πρεπε άραγε να γείρει προς τη μεριά των λιγότερο προνομιούχων πολιτών; Οι νόμοι, η δημόσια εξουσία, δεν έχουν άραγε εγκαθιδρυθεί για να προστατεύουν την αδυναμία ενάντια στην αδικία και την καταπίεση; Αν τοποθετούσατε ολόκληρη την δημόσια εξουσία στα χέρια των πλουσίων, θα τραυματίζατε όλες τις κοινωνικές αρχές.

Όμως οι πλούσιοι, οι ισχυροί άνδρες συλλογίστηκαν διαφορετικά. Με μια παράξενη κατάχρηση των λέξεων περιόρισαν την γενική έννοια της ιδιοκτησίας σε ορισμένα μόνον αντικείμενα- ονόμασαν τους εαυτούς τους μονάχα ιδιοκτήτες· αξίωσαν ότι μόνον οι ιδιοκτήτες ήταν άξιοι του ονόματος του πολίτη· ονόμασαν το ιδιαίτερο συμφέρον τους γενικό συμφέρον, και για να διασφαλίσουν την επιτυχία της αξίωσης αυτής, αρπάξανε ολόκληρη την κοινωνική εξουσία. Και μεις! Ω αδυναμία των ανθρώπων! Εμείς που θέλουμε να τους επαναφέρουμε στις αρχές της ισότητας και της δικαιοσύνης, πάμε να χτίσουμε το σύνταγμα μας, χωρίς να το αντιληφθούμε, πάνω σε τούτες τις παράλογες και βάναυσες προκαταλήψεις!

Μα ποια είναι τελικά αυτή η σπάνια αξία τού να πληρώνει κανείς ένα ασημένιο μάρκο ή κάποιαν άλλη εισφορά, με την οποία συνδέετε τόσο υψηλά προνόμια; Αν προσφέρετε στο δημόσιο ταμείο μια εισφορά πιο σημαντική από τη δική μου, τούτο δεν οφείλεται άραγε στο ότι η κοινωνία σάς προσέφερε μεγαλύτερα οικονομικά πλεονεκτήματα; Κι αν θέλουμε να επιμείνουμε σε τούτη την ιδέα, ποια είναι η πηγή αυτής της άκρας ανισότητας στις περιουσίες, η οποία συσωρεύει όλα τα πλούτη σ' έναν μικρό αριθμό ανθρώπων; Δεν είναι άραγε οι κακοί νόμοι, οι κακές κυβερνήσεις, εν τέλει όλα τα ελαττώματα των διεφθαρμένων κοινωνιών; Γιατί λοιπόν τα θύματα αυτών των καταχρήσεων να τιμωρούνται για άλλη μια φορά για την κακοτυχία τους, χάνοντας την αξιοπρέπεια του πολίτη; Δε σας ζηλεύω διόλου για το πλεονεκτικό μερίδιο που αποκομίσατε, μιας κι αυτή η ανισότητα αποτελεί ένα αναγκαίο ή αθεράπευτο κακό: μη μου αφαιρείτε όμως τα απαράγραπτα αγαθά που κανένας ανθρώπινος νόμος δεν μπορεί να μου αποστερήσει. Επιτρέψτε μου να μπορώ να είμαι κάποιες στιγμές περήφανος για την έντιμη πενία μου, και μην επιχειρείτε να μ' εξευτελίσετε με την αλαζονική σας αξίωση να κρατήσετε για τον εαυτό σας την ιδιότητα του κυριάρχου, αφήνοντας μου μοναχά την ιδιότητα του υπηκόου.

Μα ο λαός!... Μα η διαφθορά!...

Α! Πάψτε, πάψτε να μαγαρίζετε το συγκινητικό, το ιερό όνομα του λαού, σταματήστε να το συνδέετε με την ιδέα της διαφθοράς. Ποιος είναι αυτός που, μεταξύ ίσων ως προς τα δικαιώματα ανθρώπων, τολμά να κηρύξει τους ομοίους του ανάξιους να ασκήσουν τα δικαιώματα τους, έχοντας για στόχο να τους τα αφαιρέσει με σκοπό να ωφεληθεί ο ίδιος! Και ασφαλώς, εάν επιτρέπετε στον εαυτό σας να θεμελιώσει μια τέτοια καταδίκη πάνω στον κίνδυνο της διαφθοράς, τότε τι τρομαχτική εξουσία πάνω στην ανθρωπότητα σφετερίζεστε! Ποιο θα είναι άραγε το όριο των περιορισμών που θέτετε;

Αλλά τούτοι οι περιορισμοί πρέπει μήπως να ασκηθούν σε βάρος εκείνων που δεν μπορούν να πληρώσουν το ασημένιο μάρκο ή μήπως σε βάρος εκείνων που πληρώνουν πολύ παραπάνω; Ναι, παρ' όλες τις προκαταλήψεις σας υπέρ των αρετών που φέρνει ο πλούτος, τολμώ να πιστέψω ότι θα βρείτε τόση διαφθορά στην τάξη των λιγότερο εύπορων πολιτών όση και σε αυτήν των πιο πλούσιων! Μα πιστεύετε στ' αλήθεια ότι μια σκληρή και κοπιώδης ζωή γεννά περισσότερες διαστροφές απ' ό,τι η νωθρότητα, η χλιδή και η φιλοδοξία; Κι έχετε λιγότερη εμπιστοσύνη στην εντιμότητα των μαστόρων και των τεχνιτών μας, που σύμφωνα με το τίμημα που θέσατε δεν θα γίνουν ποτέ σχεδόν ενεργοί πολίτες, απ' ό,τι σε αυτήν των φοροσυλλεκτών, των αυλικών, κι εκείνων που ονομάζετε μεγάλους άρχοντες, που με βάση αυτό το τίμημα θα γίνονταν εξακόσιες φορές ενεργοί πολίτες; Θέλω να πάρω εκδίκηση γι' αυτή την ιερόσυλη κατασυκοφάντηση των ανθρώπων που ονομάζετε λαό.

Μα είστε λοιπόν σε θέση να εκτιμήσετε τον λαό, να γνωρίσετε τους ανθρώπους, εσείς, που απ' όταν αναπτύχθηκε το λογικό σας δεν πάψατε να τους κρίνετε με βάση τις παράλογες αντιλήψεις του δεσποτισμού και της φεουδαλικής αλαζονείας; Εσείς που συνηθισμένοι καθώς είστε στην αλλοπρόσαλλη ιδιόλεκτο που επινόησε ο δεσποτισμός, δεν διστάσατε να προσβάλετε την μεγάλη πλειονότητα του ανθρώπινου γένους, χρησιμοποιώντες λέξεις όπως πόπολο, πλέμπα; Εσείς που αποκαλύψατε στον κόσμο πως υπάρχουν άνθρωποι χωρίς καταγωγή, λες και δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι μια καταγωγή; Λες και δεν έχουμε δει την αξία και την εντιμότητα να χαρακτηρίζουν ανθρώπους που δεν έχουν καμία περιουσία, λες και δεν έχουμε δει ανθρώπους περιωπής να είναι οι βρωμερότεροι και οι πιο διεφθαρμένοι απ' όλους τους ανθρώπους. Α! Αναμφίβολα, μπορούμε να σας επιτρέψουμε να μην αποδώσετε στον λαό ολόκληρη την δικαιοσύνη που του οφείλεται. Αλλά καλώ όλους εκείνους που, χάρη στο ένστικτο μιας ευγενούς κι ευαίσθητης ψυχής, ήρθαν κοντά στο λαό και αξιώθηκαν να γνωρίσουν και να αγαπήσουν την ισότητα. Τους καλώ να πιστοποιήσουν πως δεν υπάρχει τίποτα πιο δίκαιο και πιο καλό απ' τον λαό, όταν δεν είναι ερεθισμένος απ' τις υπερβολές της καταπίεσης. Πως ξέρει να αναγνωρίζει ακόμη και τα πιο απλά δείγματα σεβασμού, ακόμη και το πιο μικρό καλό που του κάνουν, ακόμη και το κακό που δεν του κάνουν. Πως συναντάμε στον λαό, κάτω από περιβλήματα που ονομάζουμε χοντροκομμένα, ψυχές ειλικρινείς και τίμιες, έναν κοινό νου και μια ενεργητικότητα που ματαίως αναζητούμε στην τάξη που τον λοιδωρεί.

Ο λαός δεν ζητά τίποτ' άλλο παρά μόνο το απαραίτητο, θέλει μονάχα δικαιοσύνη και ειρήνη. Οι πλούσιοι διεκδικούν τα πάντα, θέλουν να εισβάλουν σε όλα και όλα να τα κυριέψουν. Η κατάχρηση είναι έργο και γνώρισμα των πλουσίων, είναι μάστιγα για τον λαό: το συμφέρον του λαού είναι το γενικό συμφέρον, το συμφέρον των πλουσίων είναι το μερικό συμφέρον. Και σεις θέλετε να εκμηδενίσετε τον λαό και να κάνετε τους πλούσιους παντοδύναμους!

Θα μου αντιτάξει μήπως κανείς τις αιώνιες κατηγορίες που δεν έπαψαν να του καταλογίζουν από την εποχή που αποτίναξε τον ζυγό των δεσποτών μέχρι σήμερα, λες και ο λαός ολόκληρος μπορεί να κατηγορηθεί για μερικές τοπικές και επιμέρους πράξεις εκδίκησης που συνέβησαν στο ξεκίνημα μιας ανέλπιστης επανάστασης, όπου καταφέρνοντας επιτέλους ν' αναπνεύσει μετά από μια μακρόχρονη καταπίεση, βρέθηκε σε κατάσταση πολέμου με όλους τους τυράννους του; Μα τι λέω; Ποια εποχή προσέφερε πιο θαυμαστές αποδείξεις για την φυσική του καλοσύνη, αν όχι αυτή όπου, οπλισμένος με μιαν ακαταμάχητη δύναμη, σταμάτησε άξαφνα από μόνος του, επιστρέφοντας στην ηρεμία καθ' υπόδειξη των αντιπροσώπων του; Ω εσείς που φαίνεστε τόσο άτεγκτοι με την σφαδάζουσα ανθρωπότητα και τόσο επιεικείς με τους δυνάστες της κοιτάξτε την ιστορία, ρίξτε μια ματιά τριγύρω σας, μετρήστε τα εγκλήματα των τυράννων και συγκρίνετε τους με τον λαό.

Μα τι λέω; Μπροστά στις προσπάθειες που κατέβαλαν ο εχθροί της επανάστασης για να συκοφαντήσουν τον λαό στα μάτια των αντιπροσώπων του, να συκοφαντήσουν εσάς στα μάτια του λαού, να σας υποδείξουν μέτρα που σκοπό είχαν να φιμώσουν τη φωνή του, να καταπνίξουν την ενεργητικότητα του ή να στρεβλώσουν τον πατριωτισμό του, να παρατείνουν την άγνοια των δικαιωμάτων του, αποκρύπτοντας του τα ψηφίσματα σας, μπροστά στην άκαμπτη υπομονή με την οποία υπέφερε όλα του τα δεινά και περίμενε μια πιο ευτυχή τάξη πραγμάτων, ας καταλάβουμε επιτέλους πως ο λαός αποτελεί το μόνο στήριγμα της ελευθερίας. Μα τότε ποιος θα μπορούσε να υποφέρει την ιδέα να τον δει να αποστερείται τα δικαιώματα του από την ίδια την επανάσταση που την ύπαρξη της την οφείλει στην δική του την ανδρεία, στην τρυφερή και γενναιόψυχη πίστη με την οποία υπερασπίστηκε τους αντιπροσώπους του! Τούτη την ένδοξη εξέγερση που έσωσε την Γαλλία και εσάς τους ίδιους την οφείλετε μήπως στους πλούσιους και στους μεγάλους; Οι στρατιώτες που εναπόθεσαν τα όπλα τους στα πόδια της κινδυνεύουσας πατρίδας δεν ανήκαν άραγε στον λαό; Κι εκείνοι που τον έστρεφαν εναντίον σας σε ποια τάξη ανήκαν; Πολέμησε άραγε για να σας βοηθήσει να υπερασπιστείτε τα δίκαια και την αξιοπρέπεια του ή μήπως για να σας δώσει την εξουσία να τον εξολοθρεύσετε; Ο λόγος που κατέλυσε μαζί σας τον ζυγό της φεουδαλικής αριστοκρατίας ήτανε μήπως για να ξαναπέσει στον ζυγό της αριστοκρατίας των πλουσίων;